جغرافیای بلوچستان
جغرافیای طبیعی بلوچستان
الف: موقعیت محدود
بلوچستان صرف نظر از تقسیمات و حدود سیاسی فعلی آن بین ۲۵ تا ۳۲ درجه عرض شمالی و ۵۸ و ۷۰ درجه طول شرقی واقع است و …از شمال به قسمتی از خاک کرمان (نرماشیر) و سیستان و قندهار، از مشرق به پاکستان (رود سند) از جنوب به دریای عمان و از مغرب به کرمان (رودبار و بشاگرد) محدود است و مجموع مساحت آن بالغ بر ۴۷۱۰۰۰ کیلومتر مربع است.” مخبر«بلوچستان» مجله یادگار، سال سوم، شماره چهارم، آذر ۱۳۳۵، ص۲۳″.
ب: کوههای بلوچستان
رشته کوههای جنوب و مرکزی و شرقی ایران در بلوچستان به هم نزدیک شده و یک منطقه کوهستانی که شامل ر شته کوههای موازی است را تشکیل می دهند، ولی این ارتفاعات و برجستگی ها، در همه جا به هم پیوسته نیستند، بلکه حفره ها و حوضه های پست داخلی، این ازتفاعات و کوهها را از همدیگر جدا می کند.”محمد حسن گنجی: ۳۲ مقاله جغرافیایی، تهران، مؤسسه جغرافیایی سحاب ۱۳۵۳، ص۱۵۷″.
رشته ارتفاعات کرمان، که همان امتداد کوه بارز می باشد به طرف ایرانشهر و کوهک و مرکز مکران ادامه یافته و به اسم کوه بم پشت، مرکز مکران را شیار داده و به طرف پنجگور امتداد می یابند و رشته ارتفاعات مکران که باز همان امتداد را طی کرده و پس از طی کلیه مناطق جنوبی به طرف تربت (کیچ) و سند ادامه می یابد. رشته دیگری از نهبندان شروع شده و در جهت شمالی و جنوبی ادامه یافته و پس از گذراندن سیستان در جناح راست خود به سمت خاوری زاهدان متوجه شده و سپس دهلیز سراوان را ایجاد کرده و به اسم کوه سیاهان و کوهک با ر شته های قبلی موازی میگردد.”رزم آرا: جغرافیای نظامی ایران،تهران، انتشارات هنر، بی تا، ص۲۵″. از مهمترین قللی که به هم پیوستن جبال مختلف در این ناحیه تشکیل شده اند، می توان از قله بزمان و قله تفتان نام برد. بزمان ۳۴۹۷ متر و تفتان ۴۰۴۲ متر ارتفاع دارد و این قله تنها آتشفشان نیمه فعال ایران است که از دهانه آن گاز و مواد مذاب گوگردی خارج می شود.”۳۲ مقاله جغرافیایی، ص۱۵۲″. وجود این کوه در این ناحیه بی آب و علف نعمت عظیمی است زیراکه اغلب دره های آن دارای آب نسبتاً فراوان بوده و به همین جهت اراضی مجاور آن قابل زراعت است. از شمال این کوه رود لادز سرچشمه می گیرد و به رود میرجاوه می پیوندد و موجبات تشکیل منطقه ای کشاورزی را فراهم کرده است.”کیهان مسعود: جغرافیای مفصل ایران، تهران، چاپخانه مجلس، ۱۳۱۰، جلد اول ص۵۶″. در بلوچستان غربی چند سلسه جبال دیگر از شمال و جنوب کشیده شده است که مهمترین آنها مورپیچ، بیرک و پیرسوران (پیرشوران یا سیاه بند) دشت کویر را از بلوچستان جدا می کند، همچنین از شمال به سوی شمال غربی، کویر لوت را از این منطقه جدا می سازد.”همان، ص۵۷″.
رشته کوه معروف بم پشت که امتدادش از شرق به غرب است با ارتفاع ۱۷۰۰ متر و کوه سیاهان که از جنوب غربی به طرف شمال شرقی امتداد یافته و بلندترین قله آن ۲۰۰۰ متر ارتفاع دارد بخش دیگری از کوههای بلوچستان را تشکیل می دهند.”مخبر: مجله یادگار، ص۳۵″.
سایر کوههای مهم وقابل ذکر این بخش از بلوچستان عبارتند: از کوه پنج انگشت که در مجاورت خاش و در منطقه مرزی واقع است، کوه فنوج که در غرب کوه لاشار قرار گرفته ، کوه اسپیدان که بین ایرانشهر و زابلی قرار دارد و قله آن به هٍَمُنت معروف است و ۲۳۱۴ متر ارتفاع دارد.”ایرج افشار سیستانی: بلوچستان و تمدن دیرینه آن، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱، ۳۲″.
در ناحیه شمال شرقی بلوچستان یعنی مجاور(کویته) سلسه جبالی که از سمت مغرب و جنوب می آید در شمال معبر (بولان) به یکدیگر تلاقی نموده و قلل مرتفع مانند چهل تن با ارتفاع ۳۳۰۵ متر و مردار و تکتو و زرغون را تشکیل می دهد که ارتفاع آنها عموماً از سه هزار متر بیشتر است، در حالی که دشت کویته تا ارتفاع ۱۷۰۰ و کلات۲۰۶۶ متر است و زبانه ای از مرتفعات این کوهها در جنوب کویته تا ساحل ادامه می یابد و قسمت سفلای دره سند را از مکران جدا می سازد.”اسپونر (بلوچستان). دانشنامه جهان اسلام جلد چهارم ص۱۰۱″.
در طرف مغرب نوشکی، ارضی پست و در انتهای آن هامون لوره واقع شده و ازتفاعات عمده این ناحیه که در سمت شمال و در مجاورت سرحد و افغانستان و بلوچستان دیده میشود عبارتند از: کوه چاغئی با ازتفاع ۲۳۲۶متر و رأس کوه ۳۰۱۶ متر که مشرف بر دشت خاران است و کوه سلطانی با ۲۳۲۵متر ارتفاع.”مجله یادگار، ص۲۷″. از آخرین سلسه های شمال بلوچستان، کچه کوه (۲۱۲۱) و کوه ملک سیاه(۱۶۴۲) متر هستند که کوه اخیر مرز مشترک ایران و افغانستان و پاکستان را تشکیل می دهد.”همان”.
در پایان بایداز ارتفاعات سواحل طولانی بلوچستان نام برد، این کوهها، از شن و ماسه تشکیل شده است و مملو از موجودات و حیوانات و گیاهان فسیل شده ای است که به طور دقیق تاریخ قدمت آنها تاکنون معلوم نشده است.”همان”.
سرتوماس هلدیچ در کتاب نقاط مرزی هندوستان در مورد این ارتفاعات نوشته است:((پشته های و توده های خاک رس مطبق و مضرسی که در سواحل بلوچستان زیاد است و بعضی نقاط آن که همچون ستون فقرات نهنگ شکل گرفته است و همچنین نمک های لزجی که در جای جای این منطقه دیده میشود نشان دهنده آن است که دوران های گذشته این سرزمین را آب پوشانده بوده است.)) “یغمایی، اقبال: بلوچستان و سیستان، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵، ص۹″.
مشخصات اقلیمی و آب و هوای بلوچستان
الف: آب و هوا
بلوچستان به علت این که از جنوبی ترین مناطق ایران یعنی نزدیک ترین قسمت های آن به خط استوا است، منطقه ای گرم به شمار می رود و در تابستان، تمام منطقه بلوچستان در معرض اشعۀ نزدیک به عمودی آفتاب قرار می گیرد، درنتیجه در تمام نقاط به استثنای قسمت های کوهستانی و مرتفع، گرمای نسبتاً شدیدی حکمفرماست.”۳۲مقاله جغرافیایی، ص۱۵۲″.
هرچند که اکثر منابع در مورد بدی آب و هوای بلوچستان اغراق کرده اند و آن را فوق العاده گرم و مرطوب و ناسالم دانسته اند اما امروزه دیگر ثابت شده است که پایین ترین دمای میانگین سالانه بنادر خلیج فارس و دریای عمان در بلوچستان به ثبت رسیده است.
نواحی شمال شرقی از جمله ژوب، لورالایی، پیشین و کویته در دره های رودخانه ای قرار گرفته اند و مناطقی با آب و هوای معتدل به شمار می روند و دارای زمستان های سرد می باشند و کوههای این ناحیه سه ماه از سال پوشیده از برف است.
ب: ریزش های جوی
بلوچستان در منطقه خشک قرار گرفته است، ولی میزان ریزشهای جویان آن با توجه به ارتفاعات و موقعیت جغرافیایی متفاوت است به نحوی که، میانگین باران سالانه آن از ۵۰ تا ۴۰۰ میلی متر متفاوت است. در حالی که در بخش هایی از جمله میرجاوه ۵۰ میلی متر در سال باران می بارد، میزان بارندگی در ارتفاعات و کوههای بلند شرق و شمال شرقی گاه تا ۴۰۰میلی متر می رسد و حتی در بعضی از بلندی های شرقی بیش از آن است. باران (و برف در کوههای بلند) بیشتر در زمستان می بارد.”دانشنامه جهان اسلام، ص۴/۹۸″.
بادهای موسمی در بلوچستان سبب رطوبت تابستانی و گاهی باران فراوان در سواحل ارضی و کم ارتفاع می شود و باران تابستانی گاهی سیل آساست و در کوهستان ها خسارات فراوان به بار می آورد. باران شدید دشتهای ساحلی را به باتلاقی از گل رس تبدیل می کند که عبور از آن گاه به مدت یک هفته برای انسان و حیوان و سایل موتوری غیر ممکن می شود.”همان، ص۴/۹۸″.
ج: رودهای بلوچستان
کمی مقدار باران سالیانه موجب شده است که در بلوچستان رودهای دایمی و پرآب وجود نداشته باشد و به همین جهت رودهای دایمی از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کند.”ایرج افشار، پیشین، ص۴۲″. و اینگونه رودها نیز خود دو نوع می باشند، بعضی از آنها در سطح زمین جاری و برخی جریانشان زیرزمینی است و بیشتر از زمینها ریگزار عبور می نمایند. برای شناخت رودهایی که در بلوچستان جریان دارد از غرب به شرق به معرفی آنها پرداخته شده است.
۱- رودخانه سدیچ (سادیچ): این رودخانه از کوههای کوتیچ سرچشمه میگیرد و پس از مشروب ساختن چند آبادی و نخلستان به دریا می ریزد.”همان، ص۴۲″
۲- رودخانه رابج یا رپیچ: سرچشمه این رودخانه کوههای سرحه و فنوج است و بعد از عبور از تنگه فنوج به سمت بنت جریان می یابد و به اسم بنت فانوچ وارد دریا می شود. و درهنگام بارندگی و جریان آب در این رودخانه گل و لای زیادی نواحی ساحلی را در بر می گیرد، این رودخانه یکی از رودخانه هایی است که داری اهمیت نظامی است.”جغرافیای نظامی مکران، ص۳۰″.
۳- رود بم پور: این رودخانه از دامنه های دور دست و جنوبی تفتان سرچشمه گرفته و تا ایرانشهر در جهت شمالی جریان دارد، از آن پس وارد جلگه بم پور شده و به طرف جنوب جریان می یابد. این رود چندین مرتبه در زیر رسوبات ماسه ای و نرم جلگه بم پور پنهان شده و دوباره ظاهر میشود و بعد از مشروب نمودن این جلگه به دریاچه فصلی جازموریان می ریزد.”۳۲مقاله جفرافیایی، ص۱۵۳″.
۴- رودخانه نیک شهر: از ارتفاعات شمالی نیک شهر سر چشمه می گیرد و پس از دریافت شاخۀ فرعی به دریای عمان می ریزد.
۵- رود باهو کلات (سرباز): این رودخانه پرآب ترین رودی است که در بلوچستان غربی جریان دارد. سرچشمه این رود از جنوب کوه بیرک و کوههای بم پور است و با شعبات بسیار خود بیشتر آبهای جاریی کوهستانی این بخش از بلوچستان را از جذب میکند و پس از مشروب ساختن نواحی سرباز، باهوکلات، پشین و دشت یاری به خلیج گواتر در دریای عمان می ریزد.
طول این رودخانه ۳۱۳ کیلومتر است و نام های محلی آن از سرچشمه تا سرباز، ریگان، از سرباز تا راسک موسوم به سرباز از این نکته تا باهوکلات به نام مزن گور از باهوکلات تا مصب باهه نامیده میشود.” همان، ص۳۹″.
۶- رود ماشکید (ماشکیل): این رودخانه از ارتفاعات جنوب شرقی خاش سرچشمه می گیرد و بعد از مشروب نمودن بخش زابلی، در نواحی دهوک ـ اسپندک (اسفندک) و کوهک جریان می یابد و پس از عبور از خاران به سوی غرب تغییر مسیر می دهد و سپس به هامون ماشکید می ریزد.
۷- این رودخانه دشت: این رود از به هم پیوستن دو رودخانه کیج و نهنگ شکل می گیرد. رود کیچ از ارتفاعات جنوبی مکران مرکزی سر چشمه می گیرد و به طول ۱۵۰ کیلومتر به طرف غرب از میان دو رشته کوه جریان دارد و سپس به نهنگ می پیوندد و از آنجا به سوی جنوب تغییر مسیر می دهد برکرانه های این رود رشته به هم پیوسته ای از واحه ها، مزارع و نخلستان ها قرار دارد.”Britanica Atlas.p.120″۔
رود نهنگ از ارتفاعات جنوبی ناحیه بم پشت سرچشمه می گیرد و بخشی از آن مرز مشترک ایران و پاکستان را تشکیل می دهد.
۸- رود هِنگُل: این رود یکی از بزرگترین و طولانی ترین رودهایی است که در بلوچستان جریان دارد و ار پیوستن شاخه های دو رودخانه ماشکی و نال تشکیل می شود. رود نال از ارتفاعات جنوب کلات سرچشمه می گیرد و سرچشمه رود ماشکی نواحی جنوبی خاران است. این دو رود بخش هایی از نواحی خضدار (قصدار) و آواران را مشروب نموده و از جایی که به هم می پیوندند هنگل نامیده شده و به طرف دریای عمان جریان می یابد.”Ibid”۔
۹- پورالی (پورالی نایی): سرچشمه این رود کوههای ناحیه خضدار است و پس از آبیاری دشت لس بلا، در ساحل لیاری در نزدیکی کراچی به دریا می ریزد. ” p-129- Ibid”
10- رود هب: جنوب گنداوه (جهل مکسی) سرچشمه این رودخانه می باشد و بعد از جریان یافتن در بخش های جنوبی خضدار (قصدار) و شرق لس بیلا در شمال کراچی به دریا می ریزد.
ویژگیهاى جغرافیایى شهرستان چابهار
مساحت: شهرستان چابهار با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومتر مربع در منتهی الیه جنوب شرقی ایران در کنار آبهای گرم دریای عمان و اقیانوس هند قرار گرفته‌است.
جمعیت: جمعیت آن بر اساس آخرین سرشمارى ۷۱٬۰۷۰ نفر و تراکم نسبى آن ۷/۲نفر در هر کیلومتر است.
حدود: این شهرستان از جانب شمال به شهرستانهای ایرانشهر و نیکشهر و از جنوب به دریای عمان و از شرق به پاکستان و از غرب به استان‌های کرمان و هرمزگان محدود است..
مرکز شهرستان: بندر چابهار-مرکز شهرستان- با وسعتی بالغ بر ۱۱ کیلومتر مربع در ارتفاع ۷ متر از سطح دریا قرارگرفته‌است و در ۶۰ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله هوائی شهرستان چابهار تا تهران ۱۴۵۶ کیلومتر و فاصله زمینی از طریق جاده ایرانشهر- کرمان ۱۹۶۱ کیلومتر است. فاصله بندر چابهار تا مرکزاستان ۷۳۸ کیلومتر میباشد. این شهرستان حدوداً دارای ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای عمان میباشد.
مهمترین رود: باهَوکَلات – کاجَو – نیکشهر (کهیر).
آب و هوا: این منطقه گرمترین نقطه کشور در زمستان وخنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان است. متوسط دمای بیشینه (در خرداد ماه) طی یک دوره ۷ ساله ۳۱ درجه سانتیگراد، متوسط دمای کمینه (در دی ماه) ۱۹ درجه سانتیگراد، و متوسط دما در طول سال ۲۶ درجه سانتیگراد است. حداقل رطوبت نسبی ۶۰ درصد و متوسط رطوبت نسبی ۷۰ درصد گزارش شده‌است. متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۲۰۰ میلیمتر در سال است که ۶۴ درصد آن در زمستان می‌بارد.
به طور کلی آب و هوای چابهار دارای کمترین تغییرات در فصول چهارگانه سال است و درجه رطوبت تنها در دو ماه از سال (اردیبهشت و خرداد) بالا می‌رود. برای مثال، هوای شهر چابهار در تابستان از تهران خنک‌تر است.
تقسیمات کشورى: شهرستان چابهار داراى ۴ شهر (چابهار – کنارک – پلان و نِگور)، ۴ بخش (دشتیارى، مرکزى ،پلان، کنارک) و ۷ دهستان است.
ویژگیهای جغرافیایی شهرستان کُنارک
موقعیت جغرافیایی: شهرستان کنارک با مساحت ۱۱۵۶۹کیلومتر مربع در منتهی الیه جنوب شرقی ایران و استان درنواحی ساحلی دریای عمان واقیانوس هند ودر حدود ۳۰ کیلومتری بندرچابهار ق رار گرفته است.
تقسیمات کشوری: این شهرستان به مرکزیت بندر صیادی کنارک دارای تعداد یک شهر، ۲بخش(مرکزی وزرآباد) و۴ دهستان (کهیر،جهلیان،زرآبادشرقی و زرآبادغربی)است.وبراساس تقسیمات کشوری سال جاری از بخش به شهرستان ارتقاء یافته است .
شهرستان کنارک بلحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و امکانات و توانمندیهای بالقوه صید و صیادی و کشاورزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.و چون از نظر مختصات جغرافیایی نزدیک به مدار راس السرطان می باشد اثرات جانبی بادهای موسومی و اثر تعدیل کننده دریای عمان ، این شهرستان را از نظر آب و هوایی معتدل در تمام فصول سال نموده است.
شهرستان کنارک از وجود اسکله مهم بندر صیادی کنارک وبنادر فعال صیادی ، مناظر دیدنی ثپه های گل افشان در کهیر زرآباد. مزارع کاشت موزدرمنطقه زرآباد،محوطه های پارینه سنگی (قدمت پیش از تاریخ موقعیت کنارک)،فرودگاه وپارک ساحلی وپلاژهای ساحلی بندر کنارک برخوردار می باشد.
صنعت : صنعت شهرستان کنارک بیشتر وابسته به صید و صیادی (شیلات) می باشدو بیشتر موسسات تولیدی شهرستان صنایع جانبی صید هستند مثل صنایع کنسروسازی و تکثیر و عمل آوری میگووسردخانه محصولات غذائی دریایی که بخش اعظم صنایع فعال در شهرستان را تشکیل می دهد.شهرک صنعتی کنارک ۲۵۰ هکتار برای احداث ۳۰۰ واحد صنعتی می باشد.
انرژی: نیروگاه گازی کنارک باقدرت۱۰۸مگاوات یکی از منابع تامین انرژی مورد نیاز استان می باشد.
صنایع دستی: از صنایع دستی این شهرستان می توان به توتن سازی و لنج سازی اشاره کرد.
ویژگیهاى جغرافیایى شهرستان نیکشهر
مساحت: شهرستان نیکشهر حدود ۲۳۹۳۰ کیلومترمربع مساحت دارد و حدود ۱/۴۵درصد از مساحت کل کشور را شامل مىشود.
جمعیت: جمعیت آن بر اساس آخرین سرشمارى ۱۴۸۹۰۱ نفر و تراکم نسبى آن ۷/۲نفر در هر کیلومترمربع است.
حدود: این شهرستان از شمال به شهرستان ایرانشهر، از جنوب به شهرستان چابهار، از غرب به استان کرمان، از شرق به شهرستان سرباز محدود مىشود.
مرکز شهرستان: مرکز شهرستان نیکشهر شهر نیکشهر است که ارتفاع آن از سطح دریا ۵۱۰ متر مىباشد. در ۶۰ درجه و۱۳دقیقه طول شرقى و ۲۶ درجه و۱۴ دقیقه عرض شمالى واقع است. فاصله زمینى آن تا مرکز استان ۶۵۳ کیلومتر و تا تهران ۱۹۴۲ کیلومتر است و فاصله هوایى آن تا تهران ۱۳۴۶ کیلومتر مىباشد.
رودهاى مهم: کاجو – نیکشهر(کهیر)- فنوج
آب و هوا: آب و هواى شهرستان نیکشهر در تابستان گرم و خشک و در زمستان معتدل است و بادهاى باران آور موسمى در فصل تابستان و بادهاى باران آور غربى (مدیترانه اى) در فصل زمستان در این منطقه موجب ریزش پراکنده باران مىشوند. درجه حرارت متوسط شهر نیکشهر در سال ۱۳۷۵ و میزان بارندگى سالیانه آن به ترتیب ۲۳/۵درجه و ۱۰۳/۵میلىمتر بوده است.
تقسیمات کشورى: شهرستان نیکشهر داراى ۳ شهر (نیکشهر – قَصْرْقَنْد – فَنوجْ) و ۵ بخش (مرکزى – بنت – لاشار – فنوج – قصرقند) و ۱۶ دهستان است .
جغرافیای طبیعی بلوچستان
الف: موقعیت محدود
بلوچستان صرف نظر از تقسیمات و حدود سیاسی فعلی آن بین ۲۵ تا ۳۲ درجه عرض شمالی و ۵۸ و ۷۰ درجه طول شرقی واقع است و …از شمال به قسمتی از خاک کرمان (نرماشیر) و سیستان و قندهار، از مشرق به پاکستان (رود سند) از جنوب به دریای عمان و از مغرب به کرمان (رودبار و بشاگرد) محدود است و مجموع مساحت آن بالغ بر ۴۷۱۰۰۰ کیلومتر مربع است.” مخبر«بلوچستان» مجله یادگار، سال سوم، شماره چهارم، آذر ۱۳۳۵، ص۲۳″.
ب: کوههای بلوچستان
رشته کوههای جنوب و مرکزی و شرقی ایران در بلوچستان به هم نزدیک شده و یک منطقه کوهستانی که شامل ر شته کوههای موازی است را تشکیل می دهند، ولی این ارتفاعات و برجستگی ها، در همه جا به هم پیوسته نیستند، بلکه حفره ها و حوضه های پست داخلی، این ازتفاعات و کوهها را از همدیگر جدا می کند.”محمد حسن گنجی: ۳۲ مقاله جغرافیایی، تهران، مؤسسه جغرافیایی سحاب ۱۳۵۳، ص۱۵۷″.
رشته ارتفاعات کرمان، که همان امتداد کوه بارز می باشد به طرف ایرانشهر و کوهک و مرکز مکران ادامه یافته و به اسم کوه بم پشت، مرکز مکران را شیار داده و به طرف پنجگور امتداد می یابند و رشته ارتفاعات مکران که باز همان امتداد را طی کرده و پس از طی کلیه مناطق جنوبی به طرف تربت (کیچ) و سند ادامه می یابد. رشته دیگری از نهبندان شروع شده و در جهت شمالی و جنوبی ادامه یافته و پس از گذراندن سیستان در جناح راست خود به سمت خاوری زاهدان متوجه شده و سپس دهلیز سراوان را ایجاد کرده و به اسم کوه سیاهان و کوهک با ر شته های قبلی موازی میگردد.”رزم آرا: جغرافیای نظامی ایران،تهران، انتشارات هنر، بی تا، ص۲۵″. از مهمترین قللی که به هم پیوستن جبال مختلف در این ناحیه تشکیل شده اند، می توان از قله بزمان و قله تفتان نام برد. بزمان ۳۴۹۷ متر و تفتان ۴۰۴۲ متر ارتفاع دارد و این قله تنها آتشفشان نیمه فعال ایران است که از دهانه آن گاز و مواد مذاب گوگردی خارج می شود.”۳۲ مقاله جغرافیایی، ص۱۵۲″. وجود این کوه در این ناحیه بی آب و علف نعمت عظیمی است زیراکه اغلب دره های آن دارای آب نسبتاً فراوان بوده و به همین جهت اراضی مجاور آن قابل زراعت است. از شمال این کوه رود لادز سرچشمه می گیرد و به رود میرجاوه می پیوندد و موجبات تشکیل منطقه ای کشاورزی را فراهم کرده است.”کیهان مسعود: جغرافیای مفصل ایران، تهران، چاپخانه مجلس، ۱۳۱۰، جلد اول ص۵۶″. در بلوچستان غربی چند سلسه جبال دیگر از شمال و جنوب کشیده شده است که مهمترین آنها مورپیچ، بیرک و پیرسوران (پیرشوران یا سیاه بند) دشت کویر را از بلوچستان جدا می کند، همچنین از شمال به سوی شمال غربی، کویر لوت را از این منطقه جدا می سازد.”همان، ص۵۷″.
رشته کوه معروف بم پشت که امتدادش از شرق به غرب است با ارتفاع ۱۷۰۰ متر و کوه سیاهان که از جنوب غربی به طرف شمال شرقی امتداد یافته و بلندترین قله آن ۲۰۰۰ متر ارتفاع دارد بخش دیگری از کوههای بلوچستان را تشکیل می دهند.”مخبر: مجله یادگار، ص۳۵″.
سایر کوههای مهم وقابل ذکر این بخش از بلوچستان عبارتند: از کوه پنج انگشت که در مجاورت خاش و در منطقه مرزی واقع است، کوه فنوج که در غرب کوه لاشار قرار گرفته ، کوه اسپیدان که بین ایرانشهر و زابلی قرار دارد و قله آن به هٍَمُنت معروف است و ۲۳۱۴ متر ارتفاع دارد.”ایرج افشار سیستانی: بلوچستان و تمدن دیرینه آن، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱، ۳۲″.
در ناحیه شمال شرقی بلوچستان یعنی مجاور(کویته) سلسه جبالی که از سمت مغرب و جنوب می آید در شمال معبر (بولان) به یکدیگر تلاقی نموده و قلل مرتفع مانند چهل تن با ارتفاع ۳۳۰۵ متر و مردار و تکتو و زرغون را تشکیل می دهد که ارتفاع آنها عموماً از سه هزار متر بیشتر است، در حالی که دشت کویته تا ارتفاع ۱۷۰۰ و کلات۲۰۶۶ متر است و زبانه ای از مرتفعات این کوهها در جنوب کویته تا ساحل ادامه می یابد و قسمت سفلای دره سند را از مکران جدا می سازد.”اسپونر (بلوچستان). دانشنامه جهان اسلام جلد چهارم ص۱۰۱″.
در طرف مغرب نوشکی، ارضی پست و در انتهای آن هامون لوره واقع شده و ازتفاعات عمده این ناحیه که در سمت شمال و در مجاورت سرحد و افغانستان و بلوچستان دیده میشود عبارتند از: کوه چاغئی با ازتفاع ۲۳۲۶متر و رأس کوه ۳۰۱۶ متر که مشرف بر دشت خاران است و کوه سلطانی با ۲۳۲۵متر ارتفاع.”مجله یادگار، ص۲۷″. از آخرین سلسه های شمال بلوچستان، کچه کوه (۲۱۲۱) و کوه ملک سیاه(۱۶۴۲) متر هستند که کوه اخیر مرز مشترک ایران و افغانستان و پاکستان را تشکیل می دهد.”همان”.
در پایان بایداز ارتفاعات سواحل طولانی بلوچستان نام برد، این کوهها، از شن و ماسه تشکیل شده است و مملو از موجودات و حیوانات و گیاهان فسیل شده ای است که به طور دقیق تاریخ قدمت آنها تاکنون معلوم نشده است.”همان”.
سرتوماس هلدیچ در کتاب نقاط مرزی هندوستان در مورد این ارتفاعات نوشته است:((پشته های و توده های خاک رس مطبق و مضرسی که در سواحل بلوچستان زیاد است و بعضی نقاط آن که همچون ستون فقرات نهنگ شکل گرفته است و همچنین نمک های لزجی که در جای جای این منطقه دیده میشود نشان دهنده آن است که دوران های گذشته این سرزمین را آب پوشانده بوده است.)) “یغمایی، اقبال: بلوچستان و سیستان، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵، ص۹″.
مشخصات اقلیمی و آب و هوای بلوچستان
الف: آب و هوا
بلوچستان به علت این که از جنوبی ترین مناطق ایران یعنی نزدیک ترین قسمت های آن به خط استوا است، منطقه ای گرم به شمار می رود و در تابستان، تمام منطقه بلوچستان در معرض اشعۀ نزدیک به عمودی آفتاب قرار می گیرد، درنتیجه در تمام نقاط به استثنای قسمت های کوهستانی و مرتفع، گرمای نسبتاً شدیدی حکمفرماست.”۳۲مقاله جغرافیایی، ص۱۵۲″.
هرچند که اکثر منابع در مورد بدی آب و هوای بلوچستان اغراق کرده اند و آن را فوق العاده گرم و مرطوب و ناسالم دانسته اند اما امروزه دیگر ثابت شده است که پایین ترین دمای میانگین سالانه بنادر خلیج فارس و دریای عمان در بلوچستان به ثبت رسیده است.
نواحی شمال شرقی از جمله ژوب، لورالایی، پیشین و کویته در دره های رودخانه ای قرار گرفته اند و مناطقی با آب و هوای معتدل به شمار می روند و دارای زمستان های سرد می باشند و کوههای این ناحیه سه ماه از سال پوشیده از برف است.
ب: ریزش های جوی
بلوچستان در منطقه خشک قرار گرفته است، ولی میزان ریزشهای جویان آن با توجه به ارتفاعات و موقعیت جغرافیایی متفاوت است به نحوی که، میانگین باران سالانه آن از ۵۰ تا ۴۰۰ میلی متر متفاوت است. در حالی که در بخش هایی از جمله میرجاوه ۵۰ میلی متر در سال باران می بارد، میزان بارندگی در ارتفاعات و کوههای بلند شرق و شمال شرقی گاه تا ۴۰۰میلی متر می رسد و حتی در بعضی از بلندی های شرقی بیش از آن است. باران (و برف در کوههای بلند) بیشتر در زمستان می بارد.”دانشنامه جهان اسلام، ص۴/۹۸″.
بادهای موسمی در بلوچستان سبب رطوبت تابستانی و گاهی باران فراوان در سواحل ارضی و کم ارتفاع می شود و باران تابستانی گاهی سیل آساست و در کوهستان ها خسارات فراوان به بار می آورد. باران شدید دشتهای ساحلی را به باتلاقی از گل رس تبدیل می کند که عبور از آن گاه به مدت یک هفته برای انسان و حیوان و سایل موتوری غیر ممکن می شود.”همان، ص۴/۹۸″.
ج: رودهای بلوچستان
کمی مقدار باران سالیانه موجب شده است که در بلوچستان رودهای دایمی و پرآب وجود نداشته باشد و به همین جهت رودهای دایمی از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کند.”ایرج افشار، پیشین، ص۴۲″. و اینگونه رودها نیز خود دو نوع می باشند، بعضی از آنها در سطح زمین جاری و برخی جریانشان زیرزمینی است و بیشتر از زمینها ریگزار عبور می نمایند. برای شناخت رودهایی که در بلوچستان جریان دارد از غرب به شرق به معرفی آنها پرداخته شده است.
۱- رودخانه سدیچ (سادیچ): این رودخانه از کوههای کوتیچ سرچشمه میگیرد و پس از مشروب ساختن چند آبادی و نخلستان به دریا می ریزد.”همان، ص۴۲″
۲- رودخانه رابج یا رپیچ: سرچشمه این رودخانه کوههای سرحه و فنوج است و بعد از عبور از تنگه فنوج به سمت بنت جریان می یابد و به اسم بنت فانوچ وارد دریا می شود. و درهنگام بارندگی و جریان آب در این رودخانه گل و لای زیادی نواحی ساحلی را در بر می گیرد، این رودخانه یکی از رودخانه هایی است که داری اهمیت نظامی است.”جغرافیای نظامی مکران، ص۳۰″.
۳- رود بم پور: این رودخانه از دامنه های دور دست و جنوبی تفتان سرچشمه گرفته و تا ایرانشهر در جهت شمالی جریان دارد، از آن پس وارد جلگه بم پور شده و به طرف جنوب جریان می یابد. این رود چندین مرتبه در زیر رسوبات ماسه ای و نرم جلگه بم پور پنهان شده و دوباره ظاهر میشود و بعد از مشروب نمودن این جلگه به دریاچه فصلی جازموریان می ریزد.”۳۲مقاله جفرافیایی، ص۱۵۳″.
۴- رودخانه نیک شهر: از ارتفاعات شمالی نیک شهر سر چشمه می گیرد و پس از دریافت شاخۀ فرعی به دریای عمان می ریزد.
۵- رود باهو کلات (سرباز): این رودخانه پرآب ترین رودی است که در بلوچستان غربی جریان دارد. سرچشمه این رود از جنوب کوه بیرک و کوههای بم پور است و با شعبات بسیار خود بیشتر آبهای جاریی کوهستانی این بخش از بلوچستان را از جذب میکند و پس از مشروب ساختن نواحی سرباز، باهوکلات، پشین و دشت یاری به خلیج گواتر در دریای عمان می ریزد.
طول این رودخانه ۳۱۳ کیلومتر است و نام های محلی آن از سرچشمه تا سرباز، ریگان، از سرباز تا راسک موسوم به سرباز از این نکته تا باهوکلات به نام مزن گور از باهوکلات تا مصب باهه نامیده میشود.” همان، ص۳۹″.
۶- رود ماشکید (ماشکیل): این رودخانه از ارتفاعات جنوب شرقی خاش سرچشمه می گیرد و بعد از مشروب نمودن بخش زابلی، در نواحی دهوک ـ اسپندک (اسفندک) و کوهک جریان می یابد و پس از عبور از خاران به سوی غرب تغییر مسیر می دهد و سپس به هامون ماشکید می ریزد.
۷- این رودخانه دشت: این رود از به هم پیوستن دو رودخانه کیج و نهنگ شکل می گیرد. رود کیچ از ارتفاعات جنوبی مکران مرکزی سر چشمه می گیرد و به طول ۱۵۰ کیلومتر به طرف غرب از میان دو رشته کوه جریان دارد و سپس به نهنگ می پیوندد و از آنجا به سوی جنوب تغییر مسیر می دهد برکرانه های این رود رشته به هم پیوسته ای از واحه ها، مزارع و نخلستان ها قرار دارد.”Britanica Atlas.p.120″۔
رود نهنگ از ارتفاعات جنوبی ناحیه بم پشت سرچشمه می گیرد و بخشی از آن مرز مشترک ایران و پاکستان را تشکیل می دهد.
۸- رود هِنگُل: این رود یکی از بزرگترین و طولانی ترین رودهایی است که در بلوچستان جریان دارد و ار پیوستن شاخه های دو رودخانه ماشکی و نال تشکیل می شود. رود نال از ارتفاعات جنوب کلات سرچشمه می گیرد و سرچشمه رود ماشکی نواحی جنوبی خاران است. این دو رود بخش هایی از نواحی خضدار (قصدار) و آواران را مشروب نموده و از جایی که به هم می پیوندند هنگل نامیده شده و به طرف دریای عمان جریان می یابد.”Ibid”۔
۹- پورالی (پورالی نایی): سرچشمه این رود کوههای ناحیه خضدار است و پس از آبیاری دشت لس بلا، در ساحل لیاری در نزدیکی کراچی به دریا می ریزد. ” p-129- Ibid”
10- رود هب: جنوب گنداوه (جهل مکسی) سرچشمه این رودخانه می باشد و بعد از جریان یافتن در بخش های جنوبی خضدار (قصدار) و شرق لس بیلا در شمال کراچی به دریا می ریزد.
علل و نحوه تقسیم بلوچستان
بلوچستان در زمان سلطنت پادشاهان مقتدر ، مطیع حکومت مرکزی ایران بوده است و در دوره هائیکه پادشاهان با یکدیگر نزاع داشته اند یا پادشاه ناتوانی بر تخت سلطنت می نشسته ،آنها مطیع دولت مرکزی نبوده ودم از استقلال می زده اند.
در سال ۱۲۵۴ که دولت انگلیس به افغانستان لشکر کشید. شخصی به نام مهراب خان به نفع افغانها در گردنة بولان جلوی قشون انگلیس را گرفت و انگلیسیها اردویی برای تنبیه مهراب خان به کلات گسیل داشتند و مهراب خان و چهارصد نفر از همراهان او کشته شدند و کلات به تصرف انگلیس درآمد.
در سدة سیزدهم رقابت شدیدی بین انگلیس و روس در ایران وجود داشت . چون انگلیسیها هندوستان را متصرف شدند ، لازم بود تمام راههائیکه دولتهای بزرگ و نیرومند را به هندوستان مربوط می کرد تحت نظر و تصرف خویش بگیرند و یکی از این راهها ، راه جنوب شرقی ایران یعنی عبور از بلوچستان بود .
به هر حال پس از قتل مهراب خان و تصرف کلات ، سند و پنجاب نیز اشغال شد و قدرت انگلیسیها در بلوچستان ازدیاد یافت . پس از تسلط انگلیس ، خوانین بلوچستان حقوق سالیانه ای دریافت می کردند . در سال ۱۸۷۹ انگلیسیها شروع به امتداد راه آهن بلوچستان نموده و شهر کویته را به عنوان پایگاه مستحکمی در بلوچستان ایجاد کردند.
در زمان سلطنت محمد شاه قاجار ابراهیم خان نامی حکومت بم و نرماشیر گمارده شد . او که مردی لایق و مدبر بود در تعیین مرز بلوچستان ایران و بلوچستان متصرفی انگلیس با مأموران حکومت هند اختلاف نظر پیدا کرد و برای تعیین خط مرز کمیسیونی مرکب از دو نفر ایرانی و چند نفر انگلیسی انتخاب شدند که به نتیجه ای نرسید . علت اختلاف هم قلعه کوهک بود سرانجام در سپتامبر ۱۸۷۱ موافقت اعلام گردید و کوهک جزء ایران در نظر گرفته شد .
پس از جنگ جهانی دوم شبه قاره هند به دو کشور هندوستان و پاکستان تقسیم گردید و منطقه بلوچستان متصرفی انگلیس نصیب پاکستان شد . دولت ایران نیز سرزمین وسیع بلوچستان خود را به چهار شهرستان زاهدان ، ایرانشهر ، سراوان و چابهار تقسیم کرد . در سال ۱۳۲۶ این شهرستانها به همراه خاش و زابل به صورت استان سیستان و بلوچستان در آمد که هم اینک شهرستانهای نیکشهر و سرباز به تعداد آنها افزوده شده است ./منبع: سایت بیابان ها و کویرهای ایران/
ویژگیهاى جغرافیایى شهرستان زاهدان
مساحت: شهرستان زاهدان حدود ۳۶۵۸۱ کیلومترمربع مساحت دارد، یعنى ۲/۲۱درصد از مساحت کل کشور را شامل مىشود.
جمعیت: جمعیت آن بر اساس آخرین سرشمارى ۴۸۷۰۳۱ نفر و تراکم نسبى آن ۱۳/۳ نفر در هر کلیومتر مربع است یعنى پرجمعیت ترین شهرستان بلوچستان است.
حدود: از شمال شرقى به زابل، از شمال غربى به استان خراسان، از مشرق به کشور هاى پاکستان و افغانستان، از مغرب به استان کرمان و از جنوب به شهرستانهاى خاش و ایرانشهر محدود مىشود.
مرکز شهرستان: شهر زاهدان مرکز شهرستان و همچنین مرکز استان سیستان و بلوچستان است که ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۶۹متر می باشد. شهر زاهدان در ۶۰ درجه و دقیقه ۵۳ طول شرقى و ۲۹ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالىواقع است. فاصله زمینىآن تاتهران ۱۵۵۵ کیلومتروفاصله هوایى آن تا تهران ۱۱۲۸ کیلومتر است.
رودهاى مهم: لادیز – تَلْخابْ (سِیانْجان)
آب و هوا: آب و هواى شهرستان زاهدان در تابستان معتدل و در زمستان سرد مىباشد. بادهاى غربى مدیترانه اى در فصل زمستان موجب ریزش باران پراکنده مىشوند. درجه حرارت متوسط شهر زاهدان در سال ۱۳۷۵ و میزان بارندگى سالیانه آن به ترتیب ۱۷/۲درجه و ۷۳ میلىمتر بوده است که در سطح بلوچستان سردترین شهر و کم بارانترین آنها بوده است.
تقسیمات کشورى: شهرستان زاهدان داراى ۲ شهر (زاهدان – میرجاوه)، ۳ بخش (مرکزى – میرجاوه – نصرت آباد) و ۶ دهستان است.
دریای مکران یا عمان
اگر از این بگذریم که دریای عمان فعلی قبلاً دریای پارس بوده، آیا میدانستید که… دریایی که امروزه همه از آن به نام دریای عمان یاد می کنیم و در تمامی نقشه های فعلی نیز به همین نام خوانده می شود روزی دریای مکران نام داشت. نامی که گویای بخشی از کشور ما و در برگیرنده منطقه بلوچستان نیز بوده است.
/ سایت ایرن-مجتبی عندلیب آذر/
ویژگیهای جغرافیایی شهر قصرقند
قصرقند بین ۲۶ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۴۴ دقیقه طول شرقی گرینویچ در ارتفاع ۴۵۰ متری از سطح دریا واقع شده است که در بلوچستان شهرستان نیکشهر قرار دارد.
دارای آب وهوای گرمسیری است قصر قند قبل از این نام ها مختلفی داشته از جمله میتوان ((گمج رود )) و((گنداوک)) را نام برد در مورد وجه تسمیه قصر قند که در گویش محلی نیز آن را کسر کنت می گویند کسر به معنی قصر و کاخ است و کند یا کد یا کنتریشه تکواژ کد بر گرفته از کن(kan ) از زبان اوستایی است که به معنی خانه به کار می رفته است. تکواژ کن با ت در می آمیزد و کلمه ی کنت(kant) را می سازد. تکواژه کنت در زبان پهلویی معادل شهر است. تکواژه کنت اکنون با نام برخی از شهرهایی بلوچستان و حتی ایران با کمی تغییر به کار رفته است مانند نسکند(نسکنت) یا قصرقند(کسرکند) در فارسی کندژ یا کهندژ را داریم که در همه آنها کنت یا کند معنی شهر را دارد… در لغت نامه دهخدا زیر عنوان قصرقند چنین مشاهده می شود:
«قصرقند. [ ق َ رِ ق َ ] (اِخ ) یکی از بخشهای چهارگانه ٔ شهرستان چاه بهار است . این بخش در شمال شهرستان واقع و حدود و مشخصات آن به شرح زیر است :از طرف شمال به بخش بمپور، از شمال خاوری به بخش سرباز، از خاور به بخش راسک از شهرستان ایرانشهر، از طرف جنوب به بخش دشتیاری ، از طرف باختر به بخش نیک شهر. هوای بخش قصرقند مانند سایر نقاط شهرستان گرمسیری مالاریائی ولی در اثر داشتن ارتفاعات زیاد از سایر نقاط شهرستان معتدل تر است . آب قراء بخش از رودخانه تأمین میشود. ارتفاعات : قسمت جنوب و باختر قصرقند کوهستانی کم ارتفاع و خاکی و نواحی دیگر دارای ارتفاعات بلند و سنگی است . بلندترین کوهها جبال گرگان بند و کوه آهوران است که دهستان چانف از بخش بمپور در دره های شمالی آن واقع است . رودخانه : این بخش دارای یک رودخانه به نام رودخانه ٔ خواجه است . این رودخانه از ارتفاعات گرگان بند و آهوران سرچشمه گرفته و قسمتی از آبادیهای دهستان چانف از بخش بمپور و قراء قصرقند را مشروب میسازد درصورتی که در زمستان یا بهار بارندگی زیاد بشود فاضل آب آن به بخش دشتیاری شهرستان چاه بهار میرسد و مازاد آن به دریای عمان منتهی میشود. در حدود هزار تن از ساکنین بخش به طور سیار در دره های کوهستانی زندگی مینمایند و شغل آنها گله داری است . این بخش در سازمان وزارت کشور جزء شهرستان چاه بهار میباشد و از ۶۶ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده ، جمعیت آن در حدود ۱۸۰۰۰ تن است . راههای دهستان عموماً مالرو است ، فقط راه فرعی اتومبیل رو از نیک شهر از شوسه ٔ ایرانشهر به چاه بهار منشعب میشود و به طول ۷۰۰۰۰ گز پس از پیمودن دره های زیاد به آبادی قصرقند منتهی میشود. مرکز بخش قصبه ٔ قصرقند است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۸ ) »
زمین شناسی قصرقند
گسل قصر قند یک گسل معکوس مى باشد که یک فاز اصلى کوتاه شدگى منطقه اى را که ناشى از یک الگوى رشد جهت یافته از سمت ناحیه مکران، به سمت نوارهاى مرزى گسل است را نشان مى دهد. این گسل روند عمومى خاورى – باخترى دارد اما وداراى یک انحنا به سمت خاور جنوب خاور - باختر شمال باختر در گوشه شمال باخترى است که در چهار گوش زمین شناسى پیشین مشخص مى باشد. شیب این گسل ما بین ۵۰ درجه تا ۸۰ درجه نوسان دارد.
جابجایى بر روى این گسل که احتمالا بالاى دهها کیلومتر مى باشد، باید زمین لرزه هاى با بزرگاى فابل توجه را ایجاد کرده باشد. با توجه به نقشه زمین شناسى ۱:۲۵۰۰۰۰ این گسل که تقریبا به صورت موازى با گسلهاى جنوب زابلى، کنار و … قرار گرفته، داراى درازاى بسیار طولانى مى باشد.
آثار تاریخی شناسایی شده در این بخش نزدیک به ۱۴ اثر می باشد
۱-تپه دمبیگان :
تپه دمبیگان در جنوب شرقی قصر قند در ارتفاع ۴۷۵ متریاز سطح دریا بطول تقریبی ۱۰۰۰ متر و عرض ۷۰۰ متر با جهت شرقی – غربی واقع شده است سطح محوطه پوشیده از قطعات سفالی منقوش به نقوش برجسته و نقوش تزئینی نقاشی شده و ساده می باشد .
سفالهی سطحی محوطه از نوع سفالهی دست ساز خشن و چرخ ساز میباشد از این نوع سفالها میتوان از خمره هایی نام برد که قطعات شکسته آنها در سطح محوطه بوضوح قابل رویت میباشد در قسمت جنوب غربی محوطه حاشه رودخانه پاسک تپه طبیعی از نوع رسوبی وجود دارد که در قسمت های مختلف آن آثاری از قطعات سفالی ظروف شکسته به چشم می خورد ظروفی از قبیل کاسه لیوان و… که مزین به نقوش تزئینی از جمله نقوش هندسی و نقش بز و نقوشی تزیینی از گل و تکه هایی از کاسه های شکسته و کوچک سنگ مرمر پراکنده هستند . علاوه بر سفالهای معمولی سطح این قسمت از محوطه پوشیده از انواع سفال خاکستری که بشکل لیوان فنجانهای ظریف و کاسه هستند علاوه بر سفالهای خاکستری نمونه هایی از سفال نخودی نیز در این محوطه به چشم میخورد در داخل نمونه های کاسه های و سفالهای این محوطه نقوشی از صلیب چلیپا یا صلیب شکسته نیز دیده می شود است در سطح محوطه آثاری از معماری نیز به چشم می خورد که به صورت دیوارهای سنگ چین شده در ابعاد مربع مستطیل می باشد با ارائه اثار بر جای مانده از این سفالها بتوسط نگارنده به کارشناسان باستانشناسی قدمت این سفالها به هزاره سوم قبل از میلاد گمانه زنی کردیده است که بسیار مشابه انچه در جیرفت یافت شده و نمونه هایی از فنجانهای مکشوف از گورستان سهر دامب که در این وبلاگ عکس انها دیده میشود مشابه هستند.
۲-تپه سیاه بن :
تپه سیاه بن در قسمت شمال شرقی قصر قند در ارتفاع ۵۳۰ متری از سطح دریا واقع شده است در مسیر جاده قصرقند هلیچگان کوه سنگی سیاه زنگی به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر در قسمت غربی جاده بوده که معروف به کوه سیاه می باشد و زمین های اطراف آن به سیاه بن معروف اند تپه سیاه بن به صورت دو تپه مجزا از هم غربی یا شرقی به فاصله ۲۰۰ متر از یکدیگر می باشد.
۳- قلعه بگ
۴- قلعه قصرقند
قلعه قصر قند متعلق به دوره صفوى واقع در شهرستان نیکشهر استان سیستان و بلوچستان در سال ۸۱ در فهرست آثار ملى به ثبت رسیده است. در کتاب باستانشناسی و تاریخ بلوچستان به نقل از امان الله جهانبانی امده است « خود قصر قند پایتخت همه مکران است قلعه محکمی دارد و روی بلندی واقع است و محل نشیمن ضابط است.
۵- قلعه هیت
۶ -قلعه گت
۷- محوطه کاشتیل (هیت)
۸- گورستان کمبک(کاشتیل هیت) متعلق به عصر اهن
۹- سنگ نگاره های کاجو
۱۰- تپه گرداک (کاجو)
۱۱- گورستان توکل ( عصر اهن)
۱۲ تپه دمب گور(بگ)
ویژگیهاى جغرافیایى شهرستان خاش
مساحت: شهرستان خاش حدود ۲۳۱۰۵ کیلومترمربع مساحت دارد یعنىحدود ۱/۴درصد از مساحت کل کشور را شامل مىشود.
جمعیت: جمعیت آن بر اساس آخرین سرشمارى ۱۲۹۵۶۹ نفر و تراکم نسبى آن ۶/۵نفر درهر کیلومترمربع است وکم جمعیت ترین شهرستان بلوچستان است.
حدود: این شهرستان از شمال و شمال غربى به زاهدان، از شرق و شمال شرقى به پاکستان، از غرب و جنوب غرب به شهرستان ایرانشهر و از جنوب و جنوب شرقى به شهرستان سراوان محدود مىشود.
مرکز شهرستان: شهر خاش مرکز شهرستان است که ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۹۴ متر است. شهر خاش در ۶۱ درجه – ۱۴ طول شرقى و ۲۸ درجه – ۱۳ عرض شمالى قرار دارد. فاصله زمینى آن تا مرکز استان ۱۸۰ کیلومتر و تا تهران ۱۷۳۵ کیلومتر است، فاصله هوایى آن تا تهران ۱۲۴۶ کیلومتر است.
کوههاى مهم: تفتان – پنج انگشت
آب و هوا: آب و هواى شهرستان خاش در تابستان معتدل و در زمستان سرد مىباشد. بادهاى غربى مدیترانه اى در فصل زمستان موجب ریزش باران پراکنده مىشوند. درجه حرارت متوسط شهر خاش در سال ۱۳۷۵ و میزان بارندگى سالیانه آن به ترتیب ۲۰ درجه و ۲۰۶/۲ میلىمتر بوده است یعنى از میان شهرستانهاى بلوچستان بیشترین بارندگى را داشته است.
بادهای منطقه شامل باد گرو ،نمبی ، ایر باد و گوریچ هستند.
۱- باد گررو: این باد از جهت غرب کوههای پنج انگشت در ماههای بهمن و اسفند بیشترین شدت را دارد و توام با سرما می باشد. و در ماههای فروردین بخصوص خرداد و تیر بیشترین صدمه را به کشاورزی وارد می آورد که همراه با شنهای روان می باشد. و در سطح شهر ایجاد طوفان می کند.
۲- باد گوریچ: این باد از جهت شمال شرقی و از کوههای مورپیش در فصلهای پاییز و اوائل زمستان می وزد. که توام با سرمای خشک بوده و به کشاورزی لطمه می زند.
۳- باد نم بی: بادی است از سمت شمال غرب تفتان توام با گرد و غبارمی وزد.
۴- ایر باد : این باد که همان باد موسمی اقیانوس هند است در فصل تابستان می وزد و گاهی بارانهای سیل آسایی به همراه دارد.
تقسیمات کشورى: این شهر دارای بخش های مرکزی و نوک آباد و ایرندگان است.تنها نقطه شهری در این شهرستان شهر خاش است که در بخش مرکزی واقع شده است.این بخش بجز حومه ۵ دهستان دیگر بنامهای پشتکوه ، چاه گاوی، سنگان و کارواندردارد. فاصله شهر خاش تا مراکز دهستان این شهرستان به ترتیب زیر است:سنگان ۵۶ کیلومتر- نازیل ۵۴ کیلومتر – کارواندر ۶۵ کیلومتر- افضل آباد پشتکوه ۴۵ کیلومتر- کوشه ۹۰ کیلومتر – گوهر شهر مرکز گوهر کوه ۳۸ کیلومتر – ده قلعه مرکز ایرندگان ۱۱۸ کیلومتر – اسکل آباد ۷۰ کیلو متر.
ویژگیهاى جغرافیایى شهرستان سرباز
مساحت: سربازحدود ۱۱٫۵۰۰ کیلومترمربع مساحت دارد که ۹۵درصدآن کوهستانی ودربیشترمناطق غیرقابل سکونت می باشدواین کمبودمکان مناسب، جلوه ای ویژه به واحدهای مسکونی بخشیده است.
جمعیت: جمعیت آن براساس آخرین آمارها حدود۱۴۸۰۰۰نفر است که ۸۹درصدجمعیت درروستاها وفقط۱۱درصد آن درشهرها زندگی می کنندکه درنوع خود بی نظیراست.
حدود: این شهرستان از شمال به شهرستانهاى سراوان وایرانشهر، از جنوب به شهرستان چابهار، از شرق به کشورپاکستان با۱۲۰کیلومترمرز زمینی و از غرب به شهرستان نیکشهر محدود مىشود.
مرکز شهرستان: شهر راسک مرکز شهرستان است . فاصله زمینى آن تا مرکز استان ۴۹۵ کیلومتر و تا تهران ۱۷۶۵ کیلومتر است، فاصله هوایى آن تا تهران ۱۳۷۲کیلومتر مىباشد که جمعیتی غالب بر۵۰۰۰نفردارد.این شهردرمسیرجاده ارتباطی ایرانشهر – چابهارواقع شده که مسافت آن تاچابهار وایرانشهر مساوی، یعنی ۱۷۵کیلومتر است.
رودهای مهم: رودخانه سرباز که از به هم پیوستن شاخه های فرعی سرکور،هنسانوچ،گویمرک،کیشکور و پشامگ ،جژان شکل گرفته و درمنطقه دشتیاری به رودخانه باهوکلات تغییرنام می دهد و به دریای عمان منتهی می شود. دیگر رودخانه آن آشاراست که با پیوستن به رودخانه نهنگ از مسیر پاکستان و درنزدیکی گوادر به دریای عمان می ریزد . بیشتر آبادیهای شهرستان بصورت طولی دردوطرف رودخانه ودر پای کوهها شکل گرفته اند. رودخانه سرباز بزرگترین رودخانه فصلی بلوچستان محسوب می شود که دربعضی از قسمتهای مسیرخود بصورت دائمی می باشد.زندگی تمساح پوزه کوتاه دراین رودخانه براهمیت آن افزوده واحداث بزرگترین سداستان بر روی این رودخانه درنزدیکی پیشین درصورت رفع معضل خشکسالی چشم اندازروشنی دارد. وجود آب وهوای گرم ومرطوب باعث رونق کشاورزی درتمام فصول سال وتولیدمحصولات خاص مناطق قاره ای و تولید محصولات مهمی چون انبه ،خربزه درختی (پپیا)،چیکو،زیتون محلی ، خرما وانواع مرکبات شده است .
آب و هوا: آب و هواى شهرستان سرباز در تابستان گرم و خشک و در بعضی ازماههای سال به علت تاثیر بادهای موسمی با رطوبت (شرجی) و در زمستان معتدل است و بادهاى باران آور موسمى در فصل تابستان بصورت رگبارهای شدید وگاهی سیل آساو بادهاى بارانآور غربى در فصل زمستان در این منطقه موجب ریزش پراکنده باران مىشوند . متوسط بارندگی این منطقه ۹۰میلی متردرسال است که درچند سال اخیر (۶سال) به کمتراز ۱۵میلی متررسیده است که این خشکسالی بی سابقه بخش عظیمی از کشاورزی را نابود وحتی دربعضی مناطق موجبات مهاجرت اجباری مردم رافراهم نموده است.
تقسیمات کشورى: این شهرستان داراى ۳شهر (راسک – سرباز و پیشین )و۴ بخش( مرکزى – سرباز – آشار و پیشین ) و۸۰۶ آبادی ازنوع روستا،مزرعه ومکان است.
پراکندگی جمعیتی بلوچ ها
عمده بلوچها درسه کشور پاکستان ، ایران و افغانستان در سرزمینی نسبتا وسیع و گرم زندگی می کنند تعدادی ازآنان در ترکمنستان بسرمی برند مجموع قبایل بلوچ جمعیتی بالغ بر ده میلیون نفرتخمین زده می شوند. که بیشتر آنها در دو کشور پاکستان و ایران ساکن اند.
بلوچها دراکثرکشورهای جهان سکونت دارند که به دلایل مختلفی از سرزمین خود خارج شده اند. که بخشی ازآنها درکشورهای حوزه خلیج فارس وبرخی درممالک آفریقایی زندگی می کنند. بلوچهای افغانستان اغلب در ولایات هلمند ونیمروزبه سرمی برند. زبان بلوچی شاخه ای از زبان آریایی است. بلوچها از نژاد واحدی تشکیل نیافته اندزیرا که یک گروه آنها بنام ( غلامان ) اصالت افریقایی دارند که بیشتر دردوران حکومتی استعمارگران انگلیسی برهند به این سرزمین وارد شده وزبان و فرهنگ بلوچی رااختیارکرده اند. و بعضی نیز عرب یاهندی می باشند .
جالب آنکه یک قوم هزاره بنام ( دامرده) که در طول چهار قرن با بلوچها حشر و نشر داشته چنان با آنان در آمیخته اند که امروز شاخه ای از بلوچها بحساب می آیند اما در اصل و واقع هزاره اند که تاریخ و قیافه دو رگه شان نیز این حقیقت را گواهی می دهد . اکثریت بلوچها سنی حنفی مذهبی اند.
گاندو ( تمساح پوزه کوتاه )
تمساح (کروکودیل) پوزه کوتاه، برجسته‌ترین موجود حیات‌وحش منطقة چابهار است که به طور طبیعی در این منطقه زندگی میکند. زیستگاه اصلی این تمساح که به نام محلی، «گاندو» خوانده میشود، حدود هزار۳۸۰ هکتار مساحت دارد که بخشی از آن در چابهار و بخش دیگری نیز در شهرستان سرباز قرار دارد.
هم اکنون طرحی به نام گاندو در این مناطق در دست اجرا است تا برای نخستین بار در کشور، تمساح پوزه کوتاه، حفظ و تکثیر شود. این نوع تمساح از نادرترین انواع تمساح در جهان است که در رودخانه سرباز و زندگی میکند.
بیشتر این تمساحها در برکه‌های میان راسک و باهوکلات و باتلاق‌های دلگان و کلانی متمرکز هستند و تنها تمساح ایران است که دارای ارزش ملی و بین‌المللی است. طول این جانور تا۴ متر میرسد و در حدود نیمی از کل بدن آن را دم قوی این حیوان تشکیل می‌دهد
کوه آتشفشان تفتان
رشته کوه تفتان بین ۲۸درجه و۳۰دقیقه الی ۲۸درجه و۵دقیقه عرض شمال و۶۰درجه و۵۰دقیقه تا ۶۱درجه ۱۵درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قراردارداین کوه در چهل و دو کیلومتری شمال شهر خاش بین شهر میر جاوه وشهرستان خاش واقع شده است. ارتفاع آن ازسطح متوسط آب های خلیج فارس ۳۹۴۱متر ونسبت به دشت های اطراف حدود دو هزار متراست.
برخی بر این باورند که نام کوه تفتان از واژه ی تفت به معنی گرم وسوزان امده است . واین تسمیه به علت خروج آتشفشانی مرکب از بخار اب وگاز گوگرد از دهانه ان است . کوه تفتان در اصطلاح محلی به چهل تن معروف است . به طوری که شایع است چهل تن از راشد ین مذهبی در این کوه ناپد ید شده اند از این روکوه چهل تن نامیده می شود وشاخک شمال آن نیز به همین سبب به اسم کوه زیارت معروف شده است ودرگذشته محل زیارت اهالی این نواحی بوده است.
کوه تفتان دارای ۴قله بانام ها ی به شرح زیر است :
-قله ی شما لی که مرتع تر می باشد وبه نام”کوه زیارت” معروف است .
-قله ی جنوبی که کوتاه تروآتشفشانی است ” مادرکوه” نامیده می شود .
-قله ی شمالی شرقی که” صبح کوه” نام دارد .
-قله ای که در مغرب مادرکوه قرار گرفته نرکوه نامیده می شود.
کوهنوردان برای صعود به قله ی تفتان باید ازطریق زاهدان به دهستان “کوشه” نرسیده به شهر خاش عزیمت نموده وازآن جا به روستای خم چین رفته سپس از طریق تنگ گلو راه ادامه می یابد.
اب این دره دارای املاح گوگردی است وقابل مصرف نمی باشد بنابراین باید از چشمه ای موسوم به اب خوش که در نزدیکی تنگ گلو قرار دارد ودارای اب سالم و گوارایی است استفاده نما یند.
از آن جا که از روستای کوشه(مرکز دهستان کوشه)تا قله ی کوه حدود پانزده کیلومتر است.معمولا مدت صعود به قله حدود ۱۰ساعت طول می کشد . دسته های مختلف کوهنورد به قله تقتان صعود کرده اند که اولین صعود در اخر سال ۱۸۹۳برابر با ۱۲۷۲شمسی به سرپرستی ژنرال “سرپرسی سایلس” انگلیسی انجام یافت و”سون اندرسن فون هدن” سیاح معروف سویدی که اکثربیابان های دنیا را بررسی و مطالعه کردنیز به کوه تفتان صعود کرده است.
به طور کلی در نواحی کوهستانی همانند دامنه های کوه تفتان شامل” چون آباد” ، “چانلی”،”امیرآبادکهنک”،” سرکم”،” کوشه”،” ترشاب وبالاخره قسمت های خاوری آن که به نواحی “سنگان” و”سرشک” محدود است ،میزان حرارت از حد معمول تجاوز نمی کند و نواحی یاد شده در فصل تابستان حکم ییلاق رادارند چنان که در پیش گفتیم “سر پرسی سایکس” که دراواخرسال۱۸۹۳میلادی به قله ی تفتان صعود نموده است می گوید: (( چشم اندازهای این حدودبهترین مناظر زیبای ایران است.))
درقلل کوه تفتان سه دریاچه وجود دارد که به دریا سرمعروف اند دو دریاچه در قسمت شمال واقع اند که عمق آن ها کم واغلب دارای آب گوارا می باشند ودیگری که نسبتابزرگ تراست (۳۵۰×۲۵۰ متر)دارای آب شوردایمی است.
درپیرامون کوه تفتان دره های متعددی است که آب های قسمت شمال وشرق آن به صورت رودخانه ” لادیز” و” گزد” به رود میر جاوه که امتداد رود” تالاب” یا “تلخ آب” است می ریزدوآب دره های جنوبی کوه تفتان داخل دره ی خاش می گردد وبه سبب ارتفاع بسیار ودره های پرآبی که این کوه در آن منطقه ی گرم وسوزان دارد در فصل تابستان ییلاق مردم طایفه “ریگی” ودیگر عشایر بلوچ ساکن پیرامون شهرستان خاش است.
دردامنه های کوه تفتان شرایط طبیعی برای نشو ونمای اشجار وگیاهان جنگی بسیار مصاعدودرختانی بوجود امده که گر چه به انبوهی و شکوه جنگل های مازندران ذمی رسند امادارایاشجار مفیدی است که میوه ی ان ها مورد استفاده ی اهالی است .
اشجار مزبور عبارتند از:
بنه یا پسته ی کوهی ، بادام کوهی – ازاشجار قیمتی این جنگل ها:ارژن، سیاه چوب، گز، تاگزوغیره را می توان نام برد.
زبان ونژاد مردم بلوچ
بلوچستان
نام بلوچستان در کتیبه‌های بیستون و تخت‌جمشید داریوش بزرگ هخامنشی، ماکا یا مَکَه آمده است و ایالت چهاردهم بوده است.بلوچستان را در زمان ساسانیان، کوسون می‌گفتند اما کهن‌ترین نام آن همان ماکا یا مک میباشد که هرودت آن را مِکیا یا مکیان خوانده است.نامهای ذکرشده تا پس از اسلام در میان مردم معمول بوده است، زیرا در سده‌ی نخست هجری قمری که عرب‌ها بر این سرزمین دست یافتند، مکران نام داشت. بدین ترتیب سده‌ها این سرزمین مکران نامیده شده است و جهان‌گردان عرب هم به نام مکران از این ناحیه یاد کرده‌اند.به باور برخی مورخان، بلوچها در گذشته‌ی بسیار دور ازمناطق دیگر به مکران مهاجرت کرده‌اند و از این زمان به بعد نام بلوچستان از آنان ماخوذ شده است.
زبان
مهمترین زبان جنوب‌شرقی ایران، زبان بلوچی است که آن را به‌خاطر گونه‌ی کهن بسیاری از واژگان، باید از زبانهای مهم ایرانی شمرد. زبان بلوچی با زبان پهلوی اشکانی و نیز پهلوی اوایل دوره‌ی ساسانی نزدیک است.زیرا در اثر سختی رفت و آمد در همه‌ی سده‌های گذشته و همچنین نبود آمیختگی با دیگر گویش‌ها، صورت اصلی کلمه‌ها در این زبان پیوسته بدون دگرگونی مانده است.
زبان بلوچی از نظر زبان‌شناسی و نیز شناختن ریشه‌ی بسیاری از واژه‌ها و سابقه‌ی برخی اصطلاح‌های رایج در زبان‌فارسی، از منابع مهم به‌شمار می‌رود و میتوان آن را به دو بخش زیر تقسیم کرد:
۱- بلوچی شمالی یا سرحدی: این گویش در نواحی زاهدان، خاش و سیستان متداول است.
۲- بلوچی جنوبی: در ایرانشهر، سراوان،سرباز و چابهار بدان سخن گفته میشود که با وجود تفاوت در بیشتر واژگان، برای افراد هر دو دسته قابل تشخیص است.
نژاد
پژوهش‌گران بر این باورند که آریایی‌ها در روزگاری بسیار کهن در دشت پامیر، آسیای میانه، ارمنستان، ارتفاعات کارپات، ساحل‌های رود دانوب پایین، آلمان، اسکاندیناوی و به‌بیان دیگر در شمال اروپا و آسیا زندگی می‌کرده‌اند.
بعدها یعنی حدود ۴۰۰۰سال پیش از میلاد، در اثر زیادشدن جمعیت و یا برخی علت‌های دیگر، از این سرزمین‌ها به‌مهاجرت پرداخته و هر دسته از آنان به‌جانبی رهسپار شده و در آن اقامت گزیدند.
گروهی از این قبیله‌ها از راه خوارزم به‌سوی بلخ و پیرامون آن سرازیر شده و در حدود شرقی و شمال‌شرقی ایران کنونی ساکن گردید. بعدها همین گروه به‌سوی غرب پیش آمد و به‌شعب و قبایل گوناگون بخش شدند.
شاهان هخامنشی، بخش اعظم این سرزمین‌ها و اقوامی را که در آن زندگی می‌کرده‌اند به زیر فرمان خود درآوردند. در برخی از کتیبه‌های داریوش از جمله کتیبه‌ی بیستون که در آغاز سال ۵۲۰ پیش از زایش یه‌فرمان وی در صخره‌ای از کوه بیستون کنده شده از ایالت‌های ۲۳گانه‌ی هخامنشی از جمله ماکا(بلوچستان )نام برده شده است
بی‌تردید قوم سخت‌کوش بلوچ نیز از همین اقوام آریایی جدا شده و پس از گذشتن از بخشهای شمالی به‌ناحیه‌ی جنوب آمده است. در این مورد نزدیکی زبان بلوچی به زبان باستانی اقوام مادی، موید این نظر است. با توجه به بررسی و اندازه‌گیری‌های انجام شده توسط دانشمندان نژادشناس از درازای بدن همه‌ی طوایف و قبایل از جمله مردم بلوچستان، آشکار شده است که مشخصات نژادی بلوچها و آریاییان کاملاً شبیه و یکسان بوده و درنتیجه قوم بلوچ، ایرانی نژاد و همانند کُرد، لُر ، فارس، آذری، تاجیک و… شعبه‌ای از نژاد آریایی می‌باشند
بلوچها، قامتی بلند و کشیده دارند که میانگین درازای آن به ۱۷۰ و در حداکثر آن، به ۱۹۰ سانتی متر می‌رسدهمچنین سروصورتی پهن با موهای بسیار، جمجمه‌ای بزرگ به اندازه‌ی ۸۰-۸۱ و بینی کشیده و چشمانی درشت که از ویژگیهای طبیعی و ایرانی بودن آنها است.
نقاط دیدنی و تاریخی بلوچستان
جلوه های زیبا و دیدنی استان، از دریای عمان تا دریاچه هامون در فصول مختلف، تنوعی دل انگیز را همراه دارد. یادگارهای تاریخی، سرسبزی ها و سربلندی های درختان خرما و قامت بلند و صبور تفتان، هر چند در گذشته به جهت بی مهری های مختلف نتوانسته اند جایگاه واقعی خود را بدست آورند. اینک پذیرای علاقه مندانی خواهد بود تا طبیعت بکر و شرایط منحصر به فردش را دریافته و از تنوع آن کسب فیض و لذت نمایند.
*در شهرستان زاهدان، تفریح گاه و تفرج گاه پارک ملت و براسان، مجتمع فرهنگی تفریحی باغ خانواده، موزه مردم شناسی با جلوه های بسیار زیبا از فرهنگ منطقه، کتابخانه مرحوم استاد کامبوزیا، بازارچه سرپوش،
ساختمان های قدیمی پست، دادگستری، گمرک و پست شهرمیرجاوه و …
*در شهرستان خاش، قلعه حیدرآباد ، قله معروف تفتان ” تنها آتشفشان نیمه فعال کشور ” و حوضچه های فصلی در مصفا ارتفاعات مجاور تفتان با عنوان ” سردریا “، مناره مسجد جامع، درخت کهنسال ده پابید ” با قدمت ۱۲۰۰ سال” ، قبرستان هفتاد ملا و …
*در شهرستان ایرانشهر، قلعه ناصری ( دوره قاجاریه )، قلعه بمپور با قدمتی از دوره ساسانی، قلعه دامن، قلعه پیشین
( دوره اسلامی )، قلعه چهل دختر، قلعه سرباز ( دوره اسلامی )، قلعه اسپیددژ واقع در مسیر بزمان- دلگان که گفته می شود اشرف افغان در این محل به قتل رسیده است، دره رودخانه سرباز و …
*در شهرستان سراوان، تپه مهتاب خزانه کوهک ( ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد ) تپه کلاتک آسپیچ، تپه روباهک ،تپه میل مارد، تپه سد میرعمر، قلعه سیب (سب)، سنگ نگاره های کوه مهرگان، دره نگاران ، کشتگان و …
*در شهرستان چابهار، سواحل زیبای دریای عمان، بنادر پزم، گواتر، کنارک، اسکله شهید بهشتی، گل افشان که از عجایب چابهار بوده و مانند آتشفشان گل می افشاند، جنگل های حراء که جنگل های شناور بوده و با مد دریا زیر آب رفته و با جزر آب نمایان می شوند، مقبره سید غلام رسول متعلق به دوره تیموری، قلعه تیس ( پرتغالی ها ). مسجد تیس، درخت مکر زن ( انجیر معابد )و…
*در شهرستان نیک شهر، محوطه های باستانی ( پیش از تاریخ ) قلعه قدیمی نیک شهر، قلعه چهل دختران، قلعه قدیمی قصر قند و … بخشی از جاذبه های سطح استان می باشند.
شهرهای بلوچستان
بلوچستان از ۱۱ شهرستان، ۲۹ شهر، ۳۳ بخش و ۸۴ دهستان تشکیل شده است. شهرستانها عبارتند از: ایرانشهر – چابهار – خاش – دلگان – زابلی – زاهدان – سراوان – سرباز – سیب سوران – کنارک – نیکشهر .
۱- زاهدان:
بزرگترین شهر بلوچستان ایران است. بطور کلی طبق برآورد دکتر کرامت الله زیاری زاهدان دهمین کلانشهر بزرگ ایران است که به سرعت رشد می کند و جمعیتی بالغ بر یک میلیون ایرانی اکثرا بلوچ و شمار کثیری از مهاجران افغانی را در بر دارد. این شهر حدود ۳۹۵۲۱ کیلومتر مربع وسعت دارد. از شمال به کویر لوت و زابل از مشرق به مرزهای افغانستان و پاکستان از جنوب به شهرستان خاش و سراوان و ایرانشهر و از مغرب به شهرستان بم محدود می گردد. اختلاف ساعت آن با تهران ۳۶ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۹۷ متر است. فاصله آن تا تهران ۱۶۱۷ چابهار ۷۵۶ ایرانشهر ۳۶۶ خاش ۱۹۵ میرجاوه ۸۴ زابل ۲۱۶ و نصرت آباد ۱۰۴ کیلومتر است. در اوایل پادشاهی فتحعلی شاه قاجار در محلی که اکنون زاهدان است چاه آبی بود که راهزنان پس از حمله به کاروانها و چپاول دارایی و سرمایه آنها در آنجا استراحت می کردند. این منطق که مملو از درختان گز بود دزد آب نام داشت. در سال ۱۲۷۷ هجری شمسی یکی از ساکنان آن حدود به نام مراد به اتفاق فرزندانش در آنجا کاریزی احداث کرد که موجب رونق اندکی در آن گردید. پس از کشیده شدن راه آهن کویته به زاهدان همزمان با جنگ جهانی اول توسط انگلیس تجارت بین ایران و هند از همین نقطه شروع گردید. و شهر را رونقی صد چندان داد. و در زمان رضا شاه به پیشنهاد تیمسار امان الله جهانبانی به اسم زاهدان تغییر نام داد. این شهر دارای سه بخش به نامهای مرکزی میرجاوه و نصرت آباد و ۶ دهستان به نامهای انده با وسعت ۱۱۹۰ لادیز ۲۴۲۷ شورو ۲۷۳۰ حرمک ۴۴۳۸ کورین ۸۱۹۳ حومه ۹۳۷ کیلومتر مربع است . سه نقطه شهری آن زاهدان میرجاوه و نصرت آباد هستند. از نقاط توریستی و دیدنی آن منطقه لادیز متعلق به دوره پارینه سنگی قلعه لادیز غار و آبشار لادیز پارک ملت زاهدان مجتمع تفریحی براسان باغ خانواده موزه مردم شناسی کتابخانه پروفسور کامبوزیا ساختمانهای قدیمی پست و دادگستری با معماری سبک هندی مسجد مکی بزرگترین مسجد اهل سنت در ایران مسجد جامع و مساجد ریبای دیگرچهارراه رسولی و دیگر نقاط دیدنی هستند.
۲- چابهار:
جنوبی ترین شهرستان بلوچستان است که در فاصله ۷۵۶ کیلو متری زاهدان قرار دارد. این شهر در زمانهای قدیم “ تیس” نام داشته که در حال حاضر خرابه های آن در ۵ کیلو متری چابهار امروزی به جای مانده است . بندر تیس در آن ایام اهمیت و اعتبار فراوان داشت و یکی از مراکز مهم تجاری کرانه های دریای عمان بود، ولی در قرن گذشته در اثر کم توجهی از رونق آن کاسته شد. در سالهای پس از انقلاب به علل مختلف ، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت .اینک بندرچابهار اهمیت سوق الجیشی ممتازی دارد و در حال حاضر یکی از مناطق آزاد تجاری ایران محسوب می شود . چابهار یکی از دیدنی ترین مناطق بلوچستان است. سواحل زیبای دریای عمان و دریای بزرگ اسکله شهید بهشتی پزم گواتر گل فشان در کهیر جنگل های حرا که گویی درختان سر بر آورده از آب هستند مقبره سید غلامرسول درخت کهن سال مکرزن غار تیس مقبره های باستانی چابهار که به چند هزار سال قبل تعلق دارند و کتیبه های کهن این شهر قلعه قدیمی تیس قلعه پرتغالی ها و نقاط دیدنی و سیاحتی بسیار فراوان دیگر.
- جنگل ها و بیشه های دریایی: همانند سایر نقاط مشابه طبیعت چابهار در کنار دریا و بین دریا تا ساحل بسیار دیدنی است جنگل های دریایی در محل ریختن رودخانه ها به دریا یا مناطق دلتا بوجود می آیند. این جنگل ها در هنگام مد و بالا آمدن آب دریا همچون درختان بیرون زده از اب هستند و در هنگام جزر تنه آنها نیز از آب بیرون می آید و منظره دلپذیری بوجود می آورد. جنگل های حرا در چابهار بیش از ۲۰۰ هکتار وسعت دارند. این جنگل ها در حدود ۱۵۰ کیلومتری شهر چابهار در گواتر هستند.
- گل فشان : در ۹۰ کیلومتری شهر کنارک و منطقه کهیر قبل از روستای تنگ تپه های بسیار جالبی وجود دارد. یکی از این تپه ها همانند آتشفشانی از گل عمل می کند. تپه های دیگر نیز در گذشته چنین بوده اند. دهانه این گل فشان در حدود چند سانتی متر بوده و در هر ۱۰ الی ۱۵ دقیقه ۳ الی ۵ لیتر گل را توام با لرزش زمین به دهانه پرتاب کرده و این گل بر روی شیب موجود می لغزد که منظره ای زیبا و دیدنی است.
- مقبره سید علامرسول: سید غلامرسول از بزرگان عهد تیموری است که مقبره وی در شهرستان چابهار قرار دارد.
۳- خاش:
شهرستان خاش با مساحت ۲۱۱۵۳ کیلومتر مربع ۱۲ درصد خاک بلوچستان را تشکیل داده و تا زاهدان ۱۷۶ کیلومتر فاصله دارد. دارای سه بخش مرکزی نوک آباد و ایرندگان می باشد از نقاط شهری آن خاش نوک آباد و ایرندگان هستند. مهمترین دهستانهای آن عبارتند از سنگان نازیل کارواندر افضل آباد کوشه تمندان گوهر شهر ده قلعه و اسکل آباد . جمعیت ان بالغ بر ۱۳۰۰۰۰ نفر است که بیش از ۴۰۰۰۰ نفر آنها در شهر خاش ساکن هستند.خاش خوش آب و هواترین نقطه بلوچستان بوده و زمین های کشاورزی بسیار حاصلخیزی دارد. گرچه تاریخ اسکان مردم در خاش به قبل از اسلام می رسد ولی نقطه شهری خاش در زمان نادر شاه افشار اهمیت بیشتری یافت. وی با انتصاب یکی از بلوچ های با نفوذ منطقه به نام میر بایی خان که همسرش از نوادگان فتحعلی شاه قاجاربود به حکومت خاش راه زنان را سرکوب کرد . میر بایی خان قلعه ای در خاش بنا نمود که مرکز حکومت وی در سرحد گشت و این باعث ترقی شهر خاش گردید. نقاط دیدنی شهر خاش عبارتند از: کوه تفتان یا کوه چهل تن بزرگترین آتفشان نیمه فعال ایران با ارتفاع ۴۰۴۲ مترکه در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال شرق خاش واقع شده است و گاز و بخار از دهانه آن متصاعد می شود که در اطراف دهانه مقادیر زیادی گوگرد وجود دارد و سالانه بیش از ۲۰۰۰۰ ورزشکار از آن صعود می کنند. دریاچه زیبا و دیدنی سر دریا در بالای قله تفتان قلعه حیدر آباد و کمال آباد و قلعه ناصری مناره مسجد جامع خاش مسجد جامع اهل سنت قبرستان چند هزار ساله هفتاد ملا درخت کهنسال سرو سنگان(میر عمر) درخت کهنسال روستای دهپابید چشمه آبگرم تفتان و دره های سرسبز و زیبای آن چون تمین سنگان تمندان خلبند روپس و.. قلعه میر رضایی در نازیل و نقاط دیدنی بسیار دیگر.
۴- سراوان:
سراوان در شرق و مرکز بلوچستان قرار دارد فاصله آن تا زاهدان بیش از ۳۲۰ کیلومتر است و یکی از معروفترین شهر های گذشته منطقه می باشد. این شهرستان دارای سه نقطه شهری ۵ بخش و ۱۳ دهستان است. شهرهای آن سراوان جالق و سوران هستند. جمعیت شهر ستان ۱۷۲۱۴۹ نفر است که ۴۱۱۷۷ نفر در خود شهر ساکن هستند. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۱۸۰ متر متوسط دمای سالانه ۲۰ درجه متوسط میزان بارندگی ۱۰۰ میلی متر است. آب و هوای آن بسیار گرم بوده و خاک آن دارای مقدار زیادی رس است که موجب شده تا در گذشته و حال صنعت سفالگری و کاشی تزئینی در روستاهای آن رونق زیادی داشته باشد. از جمله روستاهای پیشرو در سفالگری کلپورگان است که سفال آن به نقلط بسیاری صادر می گردیده است. نقاط باستانی بسیاری در این شهر یافت شده اند از آن جمله خزانه مهتاب کلاتک اپسیچ روباهک تپه های باستانی میر مراد و سید عمر قلعه سب قلعه کنت روستاهای تاریخی گشت و مدرسه قدیمی آن روستای کوه ون کوهک نقش های بر روی سنگ در دره نگاران و مهرگان کشتگان باغات نخیل و چشمه های زبیای آهوران. یکی از قدیمی ترین نقاط سروان جالق است. جالق محل سکنی اولیه یعقوب لیث و مامن اصلی عیاران همراه وی بوده که قلعه های مربوط به یعقوب لیث و صفاریان در این شهر موجودند.
۵- ایرانشهر:
ایرانشهر قدیمی ترین شهر بلوچستان و بزرگترین شهر منطقه مکران و پایتخت (قدیم) آن بوده است. نام قدیم این شهر پهره بوده که به معنای شهر بزرگ و وسیع می باشد. ارتفاع آن از سطح دریا ۵۵۶ متر است.متوسط سالانه دما ۲۳ درجه که در تابستان ها به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد می رسد. میزان بارندگی در این شهر۱۱۸ میلی متر در سال بوده و از نقاط لرزه خیز استان به شمار می آید. این شهرستان دارای دو نقطه شهری بنامهای ایرانشهر و بمپور ۶ بخش و ۲۱ دهستان است. جمعیت شهر ایرانشهر ۷۶۹۵۹ نفر است و شهرستان ایرانشهر بیش از ۲۹۶۰۰۰نفر جمعیت دارد.
بمپور: این ناحیه در ۲۲ کیلو متری غرب ایرانشهر قرار گرقته است. رود خانه با اهمیت بمپورکه ازکوه های شمال شرقی ایرانشهر(ایرندگان ودامن) سر چشمه می گیرد،از جنوب بمپوربه طرف غرب جریان می یابد ودر انتها به هامون جازموریان میریزد.
بمــــــــپور ناحیه ی جلگه ای است که ۵۱۰ متر ازسطح در یا ارتفاع دارد و ارتفاعاتی در حدود ۱۷۰۰ متر زمــــینهای جنوبی آن را پوشانده است. آب و هوای آن به طور کلی گرم و نسبتا مرطوب است که از مراکز عمده صادرات خـــــرما ، تره بار وغلات محسوب می شود.
بمپور از چندین آبادی به هم پیوسته تشکیل شده است .از قدمت این شهر اطلاع دقیقی در دست نیست و شهرت این محل به خاطر وجود قلعـه بمپور است که به عهدساسانیان تعلق دارد. جمعیت آن در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰۰ نفر است.
نقاط دیدنی ایرانشهر عبارتند از : قلعه ناصری مربوط به زمان قاجاریه قلعه دوست محمد خان کوه بزمان آبگرم بزمان گل مورتی گز شاهان هامون جازموریان تپه های بمپور متعلق به عهد ساسانی قلعه دامن قلعه چهل دختر قلعه اسپیدز محل کشته شدن اشرف افغان در بین راه دلگان و بزمان و باغات و کشتزارهای وسیع این شهر.
۶- نیکشهر:
این شهر دارای چهار نقطه شهری به نام های نیکشهر قصرقند ، فنوج و بنت است فاصله شهر نیکشر با زاهدان۶۸۰ کیلومتر می باشد . ارتفاع آن ۵۱۰ متر از سطح دریا و جمعیتش ۱۴۸۹۰۱ که بیش از ۱۰۰۰۰ نفر آن در خود نیکشهر ساکن هستند یکی از نقاط دیدنی بلوچستان بشمار می آید. این شهرستان از نظر آب و هوایی گرم وخشک بوده و دارای درجه حرارت متوسط ۲۵ درجه بالای صفر در روز است میزان متوسط بارندگی سالانه در این شهرستان حدود ۱۱۸ میلیمتر می باشد از نقاط دیدنی شهرستان نیکشر می توان از راسک پیشین قصرقند هیچان و بنت نام برد . قلعه قدیمی نیکشهر قلعه چهل دختران قلعه قدیمی قصرقند درخت انجیر معابد و مکرزن و نپه های ماقبل تاریخ نیک شهر از نقاط به یاد ماندنی آن به شمار می روند.
۷- سرباز:
سرباز از زیباترین نقاط دیدنی ایران زمین به شمار می رود که در امتداد رود بزرگ سرباز قرار داشته و محصولات ان از خرما گرفته تا برنج دارای تنوع بسیاری است. رودخانه سرباز زیست گاه یکی از عجیب ترین حیوانات حیات وحش یعنی تمساح پوزه کوتاه است. به گفته کارشناسان این تمساح بازمانده تمساح های مربوط به دوره مزوزوئیک یعنی حدود ۲۲۵ الی ۲۶۵ میلیون سال قبل است. این حیوان در طی ۶۵ میلیون سال گذشته هیچ تغییری در ظاهر نداشته است . تمساح پوزه کوتاه دارای پوزه ای پهن با ۱۹ دندان در بالا و ۱۵ دندان در پایین است. پاها ی تمساح کوتاه و دارای ۵ انگشت با ناخن های بلند است. رنگ آن زیتونی مایل به قهوه ای است. بزرگترین آنها به ۵ متر طول هم رسیده است اما به طور نرمال طولی حدود ۲ متر دارند. منطقه زیست آنها باهو کلات اکنون به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گریده است. این تمساحها که در زبان محلی به آنها گاندو گفته می شود بسیار کمرو و ترسو بوده در عین حال بسیار زیرک هستند . معمولا شبها به شکار می روند. غذای اصلی آنها پرندگان و پستانداران حول رودخانه می باشند ولی سابقه حمله به انسانها نیز وجود دارد.
۸- دلگان:
موقعیت جغرافیایی: شهرستان دلگان با وسعت حدود ۱۱۷۵۵ کیلومتر مربع معادل ۳/۶ درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است.
این شهرستان از شمال به ایرانشهر و کرمان و از غرب به کرمان از شرق به ایرانشهر و از جنوب به نیکشهر
تقسیمات کشوری: این شهرستان دارای ۱ مرکز شهری ، ۲ بخش ، ۵ دهستان و ۲۱۴ آبادی کُد دار است.
آب و هوا: شهرستان دلگان دارای اقلیم فراخشک گرم می باشد. میانگین بارش سالانه در این شهرستان حدود ۶/۶۷ میلی است.
جمعیت: برآورد جمعیت۸۸: ۶۱۸۱۸
آموزش و پرورش: در سال تحصیلی ۸۸-۱۳۸۷ تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی شهرستان ۱۴۳۷۹ نفر بوده است.
از کل دانش آموزان این شهرستان ۳/۶۳ درصد در مقطع ابتدائی ، ۲۵ درصد در مقطع راهنمائی ۴/۱۲درصد در مقطع متوسطه ۳/۰ درصد
در مقطع متوسطه در رشته های فنی و حرفه ای و کار و دانش مشغول به تحصیل می باشند و مابقی مربوط به آمادگی، استثنایی و عشایری می باشد.
۸/۵۰درصد از کل دانش‌آموزان شهرستان را دانش‌آموزان دختر تشکیل می‌دهند.
فرهنگ و هنر: تعداد کتابخانه های عمومی این شهرستان ۱ باب می باشد.
همچنین تعداد مراکز فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز ۱ مرکز می باشد.
صنعت و معدن: تعداد صنایع موجود شهرستان دلگان ۱ واحد می باشد. این شهرستان فاقد معدن فعال می باشد.
عمران شهری: در سال ۱۳۸۸ جمعیت شهرستان ۶۱۸۱۸ نفر برآورد شده، میزان شهرنشینی در این شهرستان ۶ درصد محاسبه شده است. تعداد مشترکین آب ۱۱۱۱ و مصرف سرانه آب نیز ۱۸۲ مترمکعب بوده است.
عمران روستائی: جمعیت روستائی شهرستان دلگان ۵۸۱۰۹ نفر می باشد که ۹۴ درصد از جمعیت شهرستان را به خود اختصاص داده است. از کل روستاهای بالای ۲۰ خانوار این شهرستان ۹۴ درصد برخوردار از برق و ۸/۸۹ درصد برخوردار از آب آشامیدنی سالم می باشند. برای روستاهای این شهرستان هیچ طرح هادی انجام نشده است.
راه و ترابری: در شهرستان دلگان۱۵۵کیلومتر راه وجود دارد که راه فرعی آسفالته می باشد.
مخابرات: تعداد تلفن های منصوبه شهرستان دلگان تا پایان سال ۸۸ برابر ۲۰۰۰ است و همچنین تعداد تلفن های مشغول به کار در این شهرستان ۷۴۴ و تلفن های همراه ۱۸۰۸ بوده است.
(آماری که برای این شهرستان جدیدالتاسیس قید نگردیده است در شهرستان ایرانشهر آمده است.)
۹- زابلی:
شهرستان زابلی با ۴۲/۶۱ درجه طول جغرافیایی و ۱۸/۲۷ درجه عرض و ۶۲۰۰ کیلومتر مربع مساحت یکی از مناطق قدیمی است که در یک چند راهی بین شهرستانهای ، ایرانشهر، سرباز، سیب سوران و خاش قرار دارد. دارای راه ارتباطی آسفالته به شهرستانهای فوق الذکر می باشد واز طریق جاده آسفالته ای که به منتهی الیه غرب این شهرستان کشیده شده به بخش ایرندگان شهرستان خاش ارتباط دارد . در تقسیمات جدید ۳۳ روستا و مکان مسکونی از بخش مرکزی ایرانشهر ۷ روستا از دهستان نسکند سرباز و بخش آشار از شهرستان سرباز انتزاع و به زابلی الحاق گردیده است.این امر باعث گستردگی شهرستان جدید شده است.
زابلی یکی از مناطق بلند و کوهستانی استان است و با داشتن حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا مرتفع ترین شهرستان در بین شهرستانهای مجاور می باشد.
بلندترین نقطه این منطقه رشته کوه بیرک ( ( BEARK است که از زابلی شروع شده و پس از گذشتن از منطقه خاش و اتصال به کوههای تفتان و زاهدان و بیرجند به کوههای بینالود در خراسان متصل می شود قله این کوه با ۲۷۵۰ متر ارتفاع بلندترین قله پس از تفتان در استان می باشد وبه این دلیل آب وهوای معتدلی دارد.
طبیعت بکروکوهستانی بیرک یکی از جاذبه های گردشگری شهرستان است که در آن انواع گیاهان دارویی خودرو از قبیل ازگند،کلپوره، گواتک، مور؛ توتری، آویشن و… حاصل میشود
توانمندیهای شهرستان
کشاورزی : فعالیت اکثرمردم منطقه زابلی کشاورزی و دامپروری می باشد.محصولات عمده منطقه زابلی عبارتند از :گندم، جو، ذرت، برنج ، یونجه، حبوبات، انار، خرما و انواع سبزیها
زابلی دارای دشتهای وسیع و حاصلخیزی می باشد با توجه به آب و هوای معتدل و گونه های مختلف گیاهی در آن قابل کشت و بهره برداری است خوشبختانه پس از انقلاب توسط جهاد کشاورزی و وزارت نیرو کارهای خوبی جهت مهار آبهای سطحی به منظور تقویت سفره های زیر زمینی صورت گرفته و اخیرا سد بزرگ ذخیره ای ماشکید علیا با ظرفیت ۶۷ میلیون لیتر مکعب آب با هدف تامین آب شرب شهرهای زابلی، سوران و هیدوچ در شرف اتمام است و همچنین با عنایت به این که بیشترین قنات ومزارع کشاورزی در غرب شهرستان واقع است، احداث سد سنگلک از درخواستهای مکرر کشاورزان منطقه می باشد.
خرما : از محصولات با کیفیت و مهم شهرستان است، با احداث کارخانه صنایع بسته بندی و تبدیلی خرما بسیاری از مشکلات از جمله اشتغال و اقتصاد منطقه حل خواهد شد.
معادن : بنابر بررسیهای بعمل آمده توسط کارشناسان داخلی و خارجی( چینی، ایتالیایی ) در منطقه زابلی معادن بسیار زیادی از قبیل آهن، منیزیم، پنبه نسوز، تالک و… وجود دارد که طی سالهای گذشته و ۱۳۸۲ فاز یک مطالعات معادن کوه بیرک انجام شده است. و با فعال شدن معادن کوه بیرک اشتغال ایجاد شده و باعث رونق اقتصادی شهرستان خواهد شد.
گاز و راه آهن : با توجه به این که زابلی بر سر چهار راه شهرستانهای خاش، سوران، ایرانشهر، سرباز و چابهار قرار دارد با عبور لوله گاز( لوله صلح ) و خط آهن از زابلی و احداث کارخانجات پتروشیمی و فعال کردن معادن کمک بزرگی به اشتغال ودرآمد ملی خواهد شد.
بازارچه مرزی ایرافشان: بااحداث بازارچه مرزی ایرافشان مشکل ورود غیرقانونی محصولات از مرز حل خواهدشد.
گردشگری وتوریسم : زابلی دارای هوایی معتدل و طبیعتی بکر برای جذب گردشگران دارد و ازمکان های گردشگری زابلی می توان دامنه های کوه بیرک، گیشتک، ماهانی، کلک ، جنگل طبیعی پدگان، دره سبز، رگنتک، کاشکایی، غار مولتان و بیرک، نخلستان های پل آباد، مه گس، قلعه زابلی و… را نام برد.
کارخانه شن و ماسه : عبور رودخانه ماشکید از شهرستان منبع بزرگی است برای راه اندازی صنایع شست و شوی شن و ماسه.
۱۰- سیب سوران:
موقعیت جغرافیایی: شهرستان سیب و سوران با وسعت حدود ۶۷۸۰ کیلومتر مربع معادل ۶/۳ درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است. شهرستان سیب و سوران از شمال به خاش و سراوان و از شرق به سراوان از غرب به زابلی و از جنوب به سراوان و سرباز
تقسیمات کشوری: این شهرستان دارای ۲ مرکز شهری ، ۲ بخش ، ۴ دهستان و ۱۶۹ آبادی کُد دار است.
آب و هوا: شهرستان سیب و سوران دارای اقلیم گرم و خشک می باشد. میانگین بارش سالانه در این شهرستان حدود ۷/۱۰۵ میلی متر است.
جمعیت: برآورد جمعیت در سال۸۸ به میزان ۶۸۸۳۸ نفر می باشد.
آموزش و پرورش: در سال تحصیلی ۸۸-۱۳۸۷ تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی شهرستان ۱۶۳۹۱ نفر بوده است.
از کل دانش آموزان این شهرستان ۵۷ درصد در مقطع ابتدائی ، ۱/۲۲ درصد در مقطع راهنمائی ۱۶ درصد در مقطع متوسطه ۱/۱ درصد در مقطع متوسطه در رشته های فنی و حرفه ای و کار و دانش مشغول به تحصیل
می باشند و مابقی مربوط به آمادگی، استثنایی و عشایری می باشد.
۳/۴۶ درصد از کل دانش‌آموزان شهرستان را دانش‌آموزان دختر تشکیل می‌دهند .
فرهنگ و هنر: تعداد کتابخانه های عمومی این شهرستان ۲ باب بوده است.
این شهرستان فاقد سالن سخنرانی و نمایش و نیز فاقد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می باشد.
کشاورزی و منابع طبیعی و دامپروری: در سال زراعی ۱۳۸۸ سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان سیب و سوران بالغ بر ۱۰ هزار هکتار است. از این مقدار ۴۵ درصد به کشت باغات و ۵۵ درصد به زراعت‌های سالانه اختصاص دارد.محصولات عمده زراعی شهرستان یونجه ، جو و ذرت میباشد.
صنعت و معدن: تعداد صنایع موجود شهرستان سیب و سوران ۲۹ واحد می باشد. در سال ۱۳۸۸ تعداد ۱ کارگاه فعال مسئولیت استخراج معادن را به عهده داشته است.
عمران شهری: در سال ۱۳۸۸ جمعیت شهرستان ۶۸۸۳۸ نفر برآورد شده، میزان شهرنشینی در این شهرستان ۱/۱۹ درصد محاسبه شده است. تعداد مشترکین آب ۲۵۵۵ و مصرف سرانه آب نیز ۱۱۲ مترمکعب بوده است.
عمران روستائی: از کل روستاهای بالای ۲۰ خانوار این شهرستان ۹۰ درصد برخوردار از برق و ۶۰ درصد برخوردار از آب آشامیدنی سالم می باشند.
راه و ترابری: در شهرستان سیب وسوران ۸۰ کیلومتر راه وجود دارد که راه فرعی می باشد.
مخابرات: تعداد تلفن های منصوبه شهرستان سیب و سوران تا پایان سال ۸۸ برابر ۲۵۰۲ است و همچنین تعداد تلفن های مشغول به کار در این شهرستان ۲۰۲۲ و تلفن های همراه ۴۷۴۰ بوده است.
(آماری که برای این شهرستان جدیدالتاسیس قید نگردیده است در شهرستان سراوان آمده است.)
۱۱- کنارک:
شهرستان کنارک با مساحت ۱۱۵۶۹کیلومتر مربع در منتهی الیه جنوب شرقی ایران و استان درنواحی ساحلی دریای عمان واقیانوس هند ودر حدود ۳۰ کیلومتری بندرچابهار ق رار گرفته است. این شهرستان به مرکزیت بندر صیادی کنارک دارای تعداد یک شهر، ۲بخش(مرکزی وزرآباد) و۴ دهستان (کهیر،جهلیان،زرآبادشرقی و زرآبادغربی)است.وبراساس تقسیمات کشوری سال جاری از بخش به شهرستان ارتقاء یافته است .
شهرستان کنارک بلحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و امکانات و توانمندیهای بالقوه صید و صیادی و کشاورزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.و چون از نظر مختصات جغرافیایی نزدیک به مدار راس السرطان می باشد اثرات جانبی بادهای موسومی و اثر تعدیل کننده دریای عمان ، این شهرستان را از نظر آب و هوایی معتدل در تمام فصول سال نموده است.
شهرستان کنارک از وجود اسکله مهم بندر صیادی کنارک وبنادر فعال صیادی ، مناظر دیدنی ثپه های گل افشان در کهیر زرآباد. مزارع کاشت موزدرمنطقه زرآباد،محوطه های پارینه سنگی (قدمت پیش از تاریخ موقعیت کنارک)،فرودگاه وپارک ساحلی وپلاژهای ساحلی بندر کنارک برخوردار می باشد.
صنعت شهرستان کنارک بیشتر وابسته به صید و صیادی (شیلات) می باشدو بیشتر موسسات تولیدی شهرستان صنایع جانبی صید هستند مثل صنایع کنسروسازی و تکثیر و عمل آوری میگووسردخانه محصولات غذائی دریایی که بخش اعظم صنایع فعال در شهرستان را تشکیل می دهد.شهرک صنعتی کنارک ۲۵۰ هکتار برای احداث ۳۰۰ واحد صنعتی می باشد.
نیروگاه گازی کنارک باقدرت۱۰۸مگاوات یکی از منابع تامین انرژی مورد نیاز استان می باشد.
از صنایع دستی این شهرستان می توان به توتن سازی و لنج سازی اشاره کرد.
زمین شناسی بلوچستان
بیشتر سرزمین بلوچستان در دوران های گذشته زیرآب بوده و با گذشت زمانی طولانی از زیر آب بیرون آمده است. خاک زمین های جنوب نیکشهر و برخی از برجستگی های این منطقه که از شن و ماسه پدید آمده است و آکنده از سنگواره هاست، این نظریه تأیید می کند. سرتوماس هولدیچ در کتاب نقاط مرزی هندوستان، می نویسد: «پشته ها و توده های خاک رس مطبّق و مضرّسی که در سواحل بلوچستان زیاد است و بعضی نقاط آن که همچون ستون فقرات نهنگ شکل گرفته است و همچون نمک های لزجی که در جای جای این منطقه دیده می شود، نشان دهنده آن است که در دوران های گذشته، این سرزمین را آب پوشانده بوده است. مطالعات زمین شناسی که در منطقه بلوچستان به عمل آمده است، بیانگر آثار رسوبات مختلف از دوره های اول تا چهارم زمین شناسی در این منطقه است. در بلوچستان پرمو- کربنیفر به وسیله آهک های محتوی (fusulinides ) مشخص می شود این آهک ها به شکل یک برآمدگی نوک تیز از وسط شیت های تریاس ماشک در دره مرتفع ذهوب نزدیک مرزپیشین بیرون آمده است.
در شمال شرقی بلوچستان، نزدیک مرز افغانستان، تریاس فوقانی به وسیله هزار متر شیت های محتوی Monotis مشخص شده است .«لیاس» بلوچستان، شامل هزارمتر آهک ها و شیت هایی می باشد که در برخی نقاط دارای سنگواره است. در بخش مرزی ایران و افغانستان آهک های دارای هیپوریت که تا دریاچه هامون سیستان گسترش یافته است، وجود دارد دراین ناحیه Hippurites verdenbur gikuhn را تشخیص داده اند این طبقات به سوی مشرق تا افغانستان ادامه می یابد.
از سفیدابه تا حرمک و سپس در سراسر توده های کوهستانی کوه ملک سیاه شیت های رنگارنگ، سنگهای آتشفشانی ماسه سنگ ها و بندرت عدسی های آهکی خردشده دیده می شود. این سنگ ها در سطح بیابانی کوهستانی و مرتفع به شکل بریده بریده ظاهر گردیده اند.
میان سفیدابه و حرمک، آهک های محتوی نومولیت های کوچک در غرب ارتفاعات پیرامون جاده وجود دارد، گرچه تعیین گونه این نومولیت ها ممکن نیست ولی بسیار پرارزش هستند و عمر قسمت بالایی فلیش ( سنگ های رسی ) آتشفشانی را که روی آهکهای Rudist دار قرار دارد، مشخص می‌سازند. این فلیش آتشفشانی، متعلق به کرتاسه بالایی و ائوسن است.
توده‌های سرپانتنینی که در مجاورت آن قرار دارد، نیز متعلق به کرتاسه است ودارای اهمیت اقتصادی می باشد، زیرا از لحاظ نهشته های کرومیت، بسیار غنی است. این بستره که مسلماً نومولیتی است در فاصله ۱۲۵ کیلومتری نهشته‌های لوتتی که محتوی Nummu lites perforatus است و در کوههای بلوچستان، در شمال شرقی شهر زاهدان واقع است قرار دارد. وجود دوره نومولیتی و بویژه دوره لوتتی در شرق ایران از شمال تا جنوب تأیید شده است. در دوره نومولیتی بلوچستان، فعالیت های متعدد آتشفشانی چه در ائوسن و چه در اولیگوسن تشخیص داده شده است. این فعالیت آتشفشانی مربوط به قسمتی بوده است، که فلیش آتشفشانی از کرتاسه بالایی تا پایان دوره نومولیتی در شمال و شمال غربی بلوچستان وجود دارد.
در قسمت جنوبی تر میان حرمک و زاهدان جاده آسفالته از کوه ملک سیاه که از فلیش تشکیل شده است، می گذرد این فلیش از ۱۵۰۰ متر روانه ها، توف‌های آتشفشانی، شیت های رنگارنگ، ماسه سنگ ها و به ندرت عدسی‌های آهکی تشکیل شده است که همه آنها چین خورده و فرسایش یافته‌اند و رگه هایی از کوارتز، آنها را قطع کرده است. دردامنه شمال شرقی این قسمت نومولیت هاو آلوئولین های غیر مشخص و یکی از توتیاهای دریایی موسوم به Arachnio pleurus semireticulatus در ائوسن زیرین کشف شده است. در کوه شتران ( شتری ) طبقات آتشفشانی، بازالت، آندزیت، داسیت، ایگنمبریت و توف های بمب دار یافت شده است. و به خوبی معلوم می شود که از کرتاسه بالایی، دریایی جوانتر بوده و بیش از میتوپلیوس تشکیل شده است. در بعضی نقاط، طبقات آتشفشانی، آهکهای محتوی آلوئولینها و نومولیت های ائوسن زیرین و شاید میانی را پوشانیده است.
بنابراین، به نظر می رسد که این طبقات آتشفشانی که در بخش بزرگی از سرزمین ایران شناخته شده است، متعلق به دوره ائوسن و حتی اولیگوسن باشد، از این رو می توان گفت که دوره نومولیتی دریایی و ائوسن میانی بویژه در همه مشرق بلوچستان با دورخساره متفاوت وجود دارد، یکی رخساره کاملاً آهکی در شمال و دیگر رخساره فلیش در جنوب، نزدیک زاهدان، با تولیت بزرگی وجود دارد که گرانیت آن در فلیش نفوذ کرده است. درمکران نیز سنگ های ائوسن دریایی دیده می شود که از ماسه سنگ ها و شیل ومارن تشکیل شده اند و میتوان رخساره فلیش را به آنها نسبت داد، ولی سنگهای آتشفشای در آنها دیده نشده است. در ناحیه غربی بلوچستان دردرون شبه فلیش های ائوسن – اولیگوسن، مقدار زیادی از بلوک سنگ های بیگانه مشاهده می شود که مورفولوژی آنها بسیار مشخص است، زیرا در برابر فرسایش، مقاومت بیشتری نشان داده اند. این بلوک ها از جنس سنگهای آذرین (اولترابازیک ) و رسوبی است. درارتفاعات بشاگرد، بلوک سنگ بیگانه ای از جنس آهک دیده شده است که سن آن پرمین است، این واحد که گسترش زیادی دارد با دگر شیبی روی آمیزه رنگین قرار گرفته است.
/منبع : بلوچستان و تمدن دیرینه آن ، تالیف : دکتر ایرج افشار سیستانی/
نگاهی به جغرافیای بلوچستان
استان سیستان وبلوچستان با ۱۸۷۵۰۲ کیلو متر مساحت اولین استان پهناور کشور است که از شمال به استان خراسان جنوبی، از مشرق در مرزی به طول ۱۸۰۰ کیلومتر با کشورهای افغانستان و پاکستان از مغرب به استان های کرمان و هرمزگان و از جنوب با ۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی به دریای عمان محدود می شود.با توجه به نزدیکی استان به مدار راس السرطان اقلیم خشک برآن حاکم می باشد.در گستره ی این استان عوارض گوناگونی مانند کوهستان،دشت،جلگه ومناطق نسبتا پست وهموار مشاهده میشود.
کوهستان:
کوهستان ها بخش وسیعی از این سرزمین را تشکیل داده اند کوه های نسبتا بلندی مانند : تفتان، بزمان ،بیرگ و..
در دل این کوهستان ها واقع شده اند .این کوه ها توسط دره ها ودشت های کوچک وبزرگ از هم جدا می شوند.
تفتان:
کوه تفتان که در محل به آن کوه چهل تن می گوینددر شمال شهرخاش واقع شده است.این کوه یکی از آتشفشانهای نیمه فعال ایران است.فعالیت های شدید آتشفشانی در آغازدوره ی کواترنربر ارتفاع آن افزوده تا جایی که هم اکنون این کوه با۴۰۴۲ متر ارتفاع بلندترین نقطه ی استان محسوب می شود، خروج گاز گوگردوبخار آباز دهانه ی تفتان و هم چنین وجود چشمه های آب گرم در اطراف آن آثاری از فعالیت آتشفشان این کوه در دورانهای گذشته است.رونق زندگی عشایری در دامنه های تفتان و امکان تولید محصولات سردسیری در این نقاط ازدیگرتاثیرات ارتفاع بر شیوه ی زندگی در این منطقه است.البته دشتها وجلگه های استان نیز به دلیل داشتن خاک حاصلخیزوهوای نسبتا گرم از کانون های عمده ی تولیدمحصولات کشاورزی محسوب می شودکه این خودباعث جذب جمعیت دراین منطقه شده است.گر چه در بیشتر نقاط تابستان های طولانی و بسیار گرم باعث محدود شدن فعالیت ها می شود.
اما از طرف دیگر اعتدال هوا در زمستان ها شرایط مناسبی را برای کاشت محصولات گرمسیری وسودآور مانند موز- آناناس- انبه- نارگیل- پاپایا- محصولات نوبرانه وصادراتی فراهم می نماید.این قابلیت هم چنین امکان برداشت دوبار محصول درسال رافراهم می آورد.برخوردار بودن از هوای مطبوع در زمستان که سایر مناطق ایران گرفتارسرما ویخبندان است از دیگر مزیت های اقلیمی استان محسوب می شود.
بلوچستان:
بخش اعظم استان را از جنوب سیستان تاسواحل دریای عمان سرزمین بلوچستان تشکیل می دهد
قدمت تمدن در این سرزمین با توجه به آثار به دست آمده از تپه های بلوچستان به حدودسه هزار سال پیش ازمیلاد می رسد.در گذشته های دور این منطقه به نام های دیگر مانند مکا-مکیا-مکران و…موسوم بوده است .
اما پس از اسکان یافتن قوم بلوچ در این سرزمین بلوچستان نام گرفت.
در طول چند هزار سال گذشته سه شیوه ی معیشت در نقاط مختلف استان شکل گرفته است.
زندگی روستایی :
شهری و عشایری.در سواحل دریای عمان ابادی های مسکونی عمدتا به صور ت روستاهای کوچک صیادی به صورت متمرکز در کنار ساحل به وجود آمده اند. در شمال غرب استان و حوالی لوت آ بادی ها بسیار پراکنده وکم جمعیت می باشند.نوع مصالح به کار رفته در بنای ساختمان های روستایی استان غالبا محلی است که سازگار نیز با محیط وآب و هوا می باشد.مثلا در دشت سیستان به علت فراوانی خاک بناها را عمدتا از خشک و گل و گاه اجر می سازد وبه جهت نبودن تیر اهن یا تیر چوبی در محل سقف ها را نیز گنبدی شکل بنا می کنند در بلوچستان به دلیل در دسترس بودن سنگ وخاک دیوارها را از سنگ می سازند سقف هارا بیشتر با استفاده از تنه ی درختان نخل می پوشانند هم چنین گرمی هوا باعث شده تا پنجره ها در سطح پایین و به تعداد زیاد و در تمام جهات تعبیه گردند در برخی نقاط دیگر بلوچستان نیز خانه هایی به نام کپر می سازند که مصالح آن تماما از چوب وساقه های درخت خرما تامین می شود منابع درامد روستاییان کشاورزی و دامداری می باشد .در ایرانشهر،سرباز و سراوان علاوه بر زراعت باغ داری نیز از فعالیت های اصلی تولیدی است صنایع دستی نیز از منابع درآمدی روستا ییان به شمار می رودکه از مهمترین آنها میتوان حصیر بافی – پرده بافی – قالی بافی – سکه دوزی ودکمه دوزی را نام برد که درکنار سایر فعالیت ها در مناطق روستایی رواج دارد زندگی روستاییان سواحل دریای عمان عمدتا متکی بر ماهی گیری سنتی است و در روستاهای مرزی شرق استان نیز مبادله ی کالابا مرزنشینان پاکستان یکی از منابع اصلی درآمد مردم است.
زندگی عشایری:
بلوچستان از دیر باز قلمرو زیست عشایر بوده و در میان استان های عشایر نشین با داشتن ۱۶ هزار خانوارمقام چهارم را داراست عشایر به صورت طوایف وتیره های وابسته به هم پراکنده اند و در میان دشت ها بر بالای ارتفاعات ویادر داخل سیاه چادر ها و کپرها زندگی می کنندو هم اکنون جمعیت عشایر در قالب ۲۸۲ طایفه ی مستقل شکل یافته اند.
زندگی شهری:
این سرزمین هر چند دارای سابقه ی طولانی در زمینه ی شهر نشینی (شهر سوخته با قدمت ۵ هزار سال)است اما زندگی شهری در آن به علت دوری از مرکز سیاسی کشور تا اوایل قرن اخیر رونق چندانی نداشته است.افزایش بی رویه ی جمعیت در بر خی شهر ها مانند زاهدان و چابهار و نیزتبدیل برخی نقاط روستایی به شهر مانند فنوج ،جالق ،نگور و….لزوم توجه به تهیه ی طرح ها و تو
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تصفیه‌خانه آب شماره 2 زاهدان احداث میشود
مدیر عامل شرکت آبفای سیستان و بلوچستان گفت: تصفیه‌خانه آب شماره دو شهر زاهدان در راستای اجرای خط دوم انتقال آب زاهدان در کنار تصفیه‌خانه آب فعلی شهر زاهدان احداث خواهد شد.
به گزارش مکران به نقل از روابط عمومی شرکت آبفای سیستان و بلوچستان، محمدرضا کرمی‌نژاد اظهار داشت: قرارداد خط دوم انتقال شهر زاهدان از خرداد ماه سال 90 همزمان با ولادت امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) با قرار گاه خاتم الانبیاء (ص) منعقد شده و در حال حاضر 30 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
وی افزود: با برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته قرار است این پروژه حداکثر در 18 ماه آینده با ساخت تصفیه‌خانه، ایستگاه پمپاژ و خط انتقال به نام مهر ماندگار تا پایان دولت دهم به بهره‌برداری برسد و مشکل آب مردم زاهدان برای افق 25 ساله حل شود.
سرپرست کارگاه خط دوم انتقال آب شهر زاهدان نیز در ادامه این مراسم گفت: پروژه خط دوم انتقال آب به شهر زاهدان با 200 کیلومتر خط انتقال دارای چهار ایستگاه پمپاژ و یک تصفیه‌خانه در شهر زاهدان است که قرار بود این پروژه سه ساله به اتمام برسد اما با توجه به اینکه این پروژه جزو طرح‌های ماندگار قرار گرفته است مدت زمان اجرای آن به 18 ماه کاهش یافته است.
قلاوند افزود: در حال حاضر در این پروژه با تسطیح کل مسیر و حدود 300 هزار مترمکعب عملیات خاکبرداری از محل احداث مخازن، تلمبه‌خانه‌ها و خط انتقال و همچنین 30 کیلومتر حفر ترانشه و 18 کیلومتر لوله‌گذاری و در حال حمل 60 کیلومتر لوله به کارگاه در حال انجام است.
وی بیان کرد: با توجه به توان و تصمیم مسئولان این پروژه تا قبل از دولت دهم به پایان میرسد.
شایان ذکر است: بیشتر پیمانکاران و نیروهای انسانی در حال کار در این پروژه از نیروهای بومی منطقه هستند.
